ساماندهی گنبد قابوس با تغییرهای ناگهانی

ستاره حجتی| گنبد - خبرنگار:

سال 1394 کلنگ طرحی با عنوان «طرح ساماندهی محوطه اثر جهانی گنبد قابوس» با حضور مسئولان استانی و کشوری میراث فرهنگی، به زمین خورد. این طرح تا امروز اجرا نشده است.  بعد از گذشت حدود 3 سال، برای اجرای این طرح یک میلیارد و 600 میلیون تومان اعتبار به استان اختصاص یافت، اما باز هم خبری از اجرای آن به گوش نرسید. خیلی زود زمزمه‌هایی حاکی از این موضوع به گوش رسید که طرح 2 فاز تصویب‌شده شورای راهبری سازمان میراث فرهنگی با صرف هزینه‌ای حدود 70 میلیون تومان معلق شده است و در بازه زمانی کمتر از 10 روز، مدیر پایگاه گنبد قابوس می‌خواهد طرحی را که خودش تدوین کرده، اجرا کند.

این در این حالی است که «محمدحسین طالبیان»، معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی کشور نیز بر اجرای طرحی که از سوی مشاور طراحی و در سازمان مصوب شده، تاکید کرده است. با این همه در بزنگاه کمبودهای اعتباری کشور، اجرای طرح به تعویق افتاد. موضوعی که کارشناسان حوزه میراث استان، حامیان و دوستداران این میراث جهانی را دچار این واهمه کرد که با تعویق اجرای طرح، اعتبار آن نیز برگشت بخورد و گنبد قابوس بماند و انتظار اعتباری دوباره. 


درخواست مکتوب نداشتم 

«احسان ایروانی» مشاور و طراح طرح می‌گوید: فاز نخست طرح دی سال 94، با تایید سازمان میراث فرهنگی، در محوطه این اثر جهانی رونمایی شد. بر اساس همین فاز یک مصوب، فاز 2 طراحی شد و سال 95 تحویل شد. این نکته نیز مهم است که این طرح در زمان تهیه پلان مدیریتی در حال تهیه بود. 2 ماه پیش اعتباری نزدیک به یک میلیارد و 600 میلیون تومان، از سوی معاونت عمرانی استان تامین شد و مدیرکل میراث فرهنگی هم تصمیم گرفت، این طرح را اجرا کند. او ادامه می‌دهد: در این مدت مدیر پایگاه گنبد قابوس مواردی را به شکل شفاهی اطلاع می‌داد که از او خواستم موارد را مکتوب قید کند تا رفع شود. موارد خواسته شده همه در نقشه‌ها وجود داشت و حتی چاپ این تصاویر موجود بود. مدیرکل میراث هم به دلیل برگزاری مناقصه تعجیل می‌کرد که همه مسائل زودتر رفع و رجوع شود. همان زمان در دیداری با مدیرکل میراث به من گفته شد که مدیر پایگاه طی نامه‌ای اعلام کرده نقشه‌ها ناقص بوده است. درنهایت مشخص شد که متره و برآورد سال 97 را می‌خواهند که در قرارداد من نبود. همه این اتفاقات در بازه زمانی چند روز رخ داد. طی 48 ساعت ما موارد را آماده و ارسال کردیم و مناقصه شروع شد. 
ایروانی می‌گوید: پس از آن مشخص شد جلسه‌ای در استان برای بررسی دوباره طرح تشکیل شده و دعوت‌نامه‌ای برایم ارسال نشده و فقط یک روز پیش از جلسه تلفنی به من اعلام شد. 
در همین جلسه طرح دومی به نام طرحی که مدیر پایگاه آن را تهیه کرده است مطرح و در حالی که مناقصه شروع شده بود، ابطال شد. 


طرح با محوطه سنخیت نداشت 

اما مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان می‌گوید: من در جلسه‌های شورای راهبردی حضور داشتم. به طرحی که مشاور ارائه داده بود، در شورای راهبردی ایراد اساسی گرفته شد. مدیر پایگاه گنبد قابوس هم به دلیل اینکه متخصص در معماری است، نظراتی در این طرح داشت. محورهای اصلاح هم مطرح شد و در جلسه بعدی شورای راهبردی اصلاحات مورد تایید قرار گرفت.  «ابراهیم کریمی» ادامه می‌دهد: من هم به عنوان یک شهرساز و هم از منظر مدیر این مجموعه معتقدم تغییرات طرح درست و به نفع محوطه بوده است. در طرح قبلی فضا مشابه همان محوطه باغ ملی در مجاورت گنبد قابوس بود و با تاریخ و هویت مجموعه چندان سنخیت نداشت و به همین دلیل در طرح اصلاح شد. در طرح جدید فضای سبز کم شده و تجانس با محوطه تاریخی ایجاد شده است. 
او می‌گوید: به‌صراحت می‌گویم که طرح اول مشاور، مصوبه شورای راهبردی را نداشته است. طرح جدید مصوبه شورای راهبردی را گرفته است. 


اشکالات فنی وجود داشت 

اما «فرهاد عزیزی» مدیر پایگاه‌های میراث فرهنگی کشور روایتی دیگر و کمی متفاوت از این اتفاق دارد. او می‌گوید: طرحی پیش از تهیه پلان مدیریت تهیه شد که دارای اشکالاتی بود و قبل از اجرا نیاز به بازبینی داشت. طرح گنبد قابوس مداخلات گسترده‌ای داشت. بنابراین شورای تخصصی باید در این مورد نظر می‌داد. تاکید می‌کنم که این طرح پیش از پلان مدیریتی تدوین شده بود. ما جلسه‌ای در سال 95 هم با حضور مشاور و مدیر پایگاه برگزار کردیم که باید نظر سازمان و شورای تخصصی هم لحاظ شود. با وجود مکاتبات ما طرح برای بررسی دوباره به ما تحویل داده نشد، تا اینکه به مرحله اجرا رسیدیم. عزیزی می‌گوید: به‌هیچ‌عنوان اتفاق بدی رخ نداده است. طرح اصلاح و وارد مناقصه شد. مدیر پایگاه آن را اصلاح کرد و حتی اعتبار دیگری صرف آن نشد. در طرح فعلی برخی از بخش‌ها حذف شد، چون طرح دارای اشکالات فنی بود. 
با وجود اینکه مدیرکل میراث فرهنگی، طرح نخست را بدون تجانس و تناسخ با هویت‌های تاریخی عنوان می‌کند، عزیزی مشکل را در جای دیگری می‌داند. 

او می‌گوید: به عنوان نمونه، اجرای آمفی‌تئاتر در آن طرح فقط با مداخلات زیادی امکان‌پذیر بود. در حالی که ما در محوطه‌های تاریخی و به‌ویژه جهانی سعی در ایجاد حداقل دستکاری و مداخله را داریم، چون نمی‌توانیم منظر و اصالت را از بین ببریم. مطالعات خاک و زمین در این منطقه به ما ایرادات فنی مانند بالا بودن سطح آب‌های زیر‌زمینی را نشان داد. بر اساس امکان‌سنجی هم نیازی به آن آمفی‌تئاتر نبود. این طرح ساماندهی محیطی است. مشکل فنی بخش‌ها رفع شده است و بقیه آن اجرا می‌شود. باغ ملی هم در وضعیت خود باقی می‌ماند.  عزیزی اما در حالی خودش را به عنوان ناظر عالی مطرح می‌کند که پاسخ نمی‌دهد چرا ایراد طرح طی 3 سال رفع نشده و به گفته خودش، با وجود مکاتبات حتی نتوانسته است مشاور را مجاب به تحویل طرح کند و اینکه چرا معماران به جای کارشناسان بافت‌ها و محوطه‌ها و ابنیه تاریخی و به جای مشاور، طرح را اصلاح می‌کنند.  به نظر با انجام مناقصه نگرانی در مورد اعتبارات محقق شده از بین نمی‌رود، اما نگرانی‌های دیگری در مورد چگونگی دقت در عملکرد سازمان میراث فرهنگی وجود دارد؛ اینکه مدیران یک مجموعه طرحی را با ایرادات وارده تصویب کنند و بعد از گذشت چند سال، به این نتیجه برسند که طرح باید بازبینی شود. به نظر تضمینی در استان وجود ندارد که طرح‌های اجرا شده در محوطه‌های تاریخی، بافت‌ها و بناهای استان، با دقت حداکثری و اجماع نظر کارشناسی به اجرا درآید. 

در 15 سال گذشته، عمده‌ترین نگرانی در حوزه میراث معماری تاریخی استان، تخریب‌هایی بود که یا با مجوز میراث یا با چشم‌پوشی او به انجام می‌رسید. موضوعی که در 4 سال گذشته تکرار نشد. حالا اما انگار جنس دغدغه‌های تغییر پیدا کرده و باید به دنبال رد سلیقه و بی‌توجهی‌های کارشناسی بود. تغییر ناگهانی طرح با اهمیتی مانند طرح ساماندهی گنبد قابوس طی یک هفته تا 10 روز، این ظن را متبادر می‌کند که دقت و مطالعه بر طرح‌ها در حال کاهش است و شاید تجربه طرح‌های غیراصولی مانند مرمت خانه باقری‌ها و خانه‌های گمیش تپه در حال تکرار است. 


اعتبار همچنان پا برجاست 

مدیر پایگاه‌های میراث فرهنگی کشور می‌گوید: هیچ اتفاقی نیفتاده است، مشکلات طرح به‌سرعت رفع شد و مناقصه برگزار شد تا اعتباری که استان برای آن کنار گذاشته، از دست نرود و ما در مجامع بین‌المللی پاسخگو نباشیم.  «فرهاد عزیزی» ادامه می‎دهد: تمام اشکالات طرح یک هفته‌ای رفع شد و حقی ناحق نشده است. تیم تخصصی به عنوان بالاترین مرجع تخصصی در سازمان آن را تایید نکرده بود. شورای راهبردی باید سیاست‌های کلی را تصویب کند اما طرح فنی در آن بررسی شد.