بانک چشم؛ افتخار جهانی ایران

مریم سرخوش-روزنامه‌نگار

ایران تنها کشور خاورمیانه است که بانک چشم فعال دارد؛ بانکی که بافت قرنیه را برای پیوند این عضو، تامین می‌کند و در اختیار بیماران قرار می‌دهد. آخرین آمار اعلام شده در این حوزه هم سالانه 7هزار پیوند بوده و خودکفایی کامل و عدم‌نیاز به واردات را در کشور رقم زده‌است. این توانمندی ایران را به یکی از کشورهای مطرح دنیا در زمینه تامین و پیوند قرنیه هم بدل کرده‌است. این در حالی است که تا اوایل دهه 60برای انجام این عمل در کشورهایی ازجمله اسپانیا و انگلیس برای هر بیمار هزینه 10هزار دلاری پرداخت می‌شد.  بافت قرنیه تنها عضو اهدایی است که نیاز به مرگ مغزی ندارد و می‌توان طی 6 تا 24ساعت آن را از چشم فرد متوفی برداشت کرد و 7 تا 10روز هم قابل نگهداری برای پیوند به فرد دیگر است. خرید و فروش قرنیه هم غیرقانونی است و تنها مرکز تامین‌کننده آن بانک چشم است. نکته قابل توجه اینکه ایران تنها کشور دنیاست که بافت قرنیه را با اجازه خانواده متوفی برمی‌دارد و این اقدام به شکل قانونی در پزشکی قانونی، بهشت‌زهرای تهران، بهشت سکینه کرج و برخی مراکز شهرستان‌ها انجام می‌شود. اما حالا به‌گفته دکتر محمود جباروند، رئیس انجمن چشم‌پزشکی ایران تقریبا یک‌سالی می‌شود که تامین بافت قرنیه به چالش خورده و با محدودیت‌هایی مواجه شده است؛ وضعیتی که انتظار بیماران را برای پیوند قرنیه افزایش داده و آسیب‌هایی را برای آنها به همراه دارد. او در گفت‌وگو با همشهری به این مشکلات و چالش‌های ناشی از آن اشاره کرده و البته درباره حفظ سلامت و پیشگیری از بیماری‌های چشمی چند نکته مهم را مطرح کرده است. این نکات را در ادامه بخوانید.


اقتدار جهانی در حوزه چشم‌پزشکی
جباروند می‌گوید: «چشم‌پزشکی ایران از نظر تخصص و مهارت قابل مقایسه با کشورهای پیشرفته است؛ اما یک تفاوت مهم هم دارد؛ اینکه مردم به‌راحتی به این خدمات تخصصی پیشرفته دسترسی دارند؛ درحالی‌که در آمریکا و کانادا زمان انجام عمل آب‌مروارید چندین ماه است و دسترسی به سایر خدمات تخصصی چشم‌پزشکی هم یا بسیار محدود است یا هزینه‌های گزاف دارد. اما در ایران متخصصانی که در سطح جهان مطرح هستند در کوتاه‌ترین زمان به مردم خدمات ارائه می‌کنند.»

خودکفایی ایران در پیوند قرنیه
رئیس انجمن چشم‌پزشکی به افتخار جهانی ایران برای دراختیارداشتن بانک چشم و پیوند قرنیه اشاره می‌کند و می‌گوید: «تا همین یک سال پیش به‌راحتی بهترین بافت‌های قرنیه را حداکثر تا یک هفته و با قیمت ارزان در اختیار داشتیم؛ اما اکنون بیماران در نوبت پیوند قرنیه و در لیست انتظار می‌مانند و چشم‌شان دچار آسیب می‌شود. ما برای تهیه بافت از بانک چشم مشکل داریم و این مسئله به‌دلیل عدم‌همکاری برخی ارگان‌هاست. در حال حاضر بافت طبیعی قرنیه بیشتر در موارد اورژانسی یا خیلی ضروری در اختیار جراحان قرار می‌گیرد و در سایر موارد مجبور به استفاده از قرنیه مصنوعی هستیم.»‌ البته به‌گفته جباروند، ایران طی 5سال اخیر در تامین قرنیه مصنوعی هم خودکفا شده و کیفیت آنها هم با محصولات خارجی برابری می‌کند.

آسیب‌رسیدن به بیماران
جباروند در پاسخ به این پرسش که چرا قرنیه‌های مصنوعی جایگزین طبیعی‌ها نمی‌شوند، عنوان می‌کند: «به‌طور کلی استفاده از قرنیه مصنوعی در پیوند، سخت است و در موارد خاص احتمال عفونت هم وجود دارد؛ درحالی‌که بافت طبیعی و زنده این مشکلات را ندارد. دانشمندان در حال تلاش برای تولید قرنیه مصنوعی هستند که به‌طور کامل جایگزین بافت طبیعی شود و این مطالعات در کشور خودمان هم در حال انجام است. امیدوارم مشکل نیاز به بافت قرنیه به‌زودی برطرف شود.» این متخصص درباره تأخیر در پیوندهای قرنیه هم بیان می‌کند: «اگر این عمل به موقع انجام نشود، احتمال عفونت چشم وجود دارد که باعث می‌شود نتیجه مطلوب به‌دست نیاید یا مراحل عمل پیچیده‌تر شود. تامین قرنیه راحت است؛ چون نیاز به فرد مرگ‌مغزی نیست و از بافت فرد کامل فوت‌شده برداشت و به دیگران اهدا می‌شود. امیدواریم عدم‌همکاری برخی ارگان‌ها دراین‌باره به‌زودی برطرف شود.»



به کودکان موبایل ندهید
رئیس انجمن چشم‌پزشکان ایران درباره آسیب‌های موبایل و تبلت به چشم هم توضیح می‌دهد: «استفاده از موبایل و تبلت برای سنین پایین به‌ویژه زیر 2سال به‌هیچ‌عنوان توصیه نمی‌شود؛ چون باعث اختلال در رشد مغزی و آسیب‌های جدی خواهد شد. درباره سایر افراد هم باید بعد از ۱.۵ تا ۲ساعت پس از استفاده از موبایل، حداقل نیم‌ساعت استراحت باشد. استفاده مداوم از گوشی‌های همراه منجر به بروز اختلال در پلک‌زدن می‌شود و آسیب‌هایی ازجمله خشکی، سوزش و قرمزی چشم و حتی نزدیک‌بینی هم در پی دارد.»

چه کسانی می‌توانند عمل لیزیک کنند؟
جباروند درباره اینکه چه کسانی می‌توانند عمل لیزیک چشم انجام دهند، گفت: «تبلیغات پزشکی در فضای مجازی دراین‌باره وجود دارد که ممنوع است و نظام‌پزشکی هم با این افراد برخورد می‌کند. کسانی که گول این تبلیغات را می‌خورند دچار مشکلاتی می‌شوند. اما به‌طور کلی عمل لیزیک به همه توصیه نمی‌شود و بهترین درمان برای رفع عیوب انکساری چشم استفاده از عینک است. اما برخی افراد تمایلی به استفاده از عینک ندارند و دراین‌صورت اگر سن مناسبی دارند و مبتلا به بیماری‌های دیگری نیستند، می‌توانند این جراحی را انجام دهند. جراحی‌های رفع عیوب انکساری چشم ازجمله لیزیک در کشور ما بسیار پیشرفته است و قیمت آن هم در مقایسه با کشورهای دیگر بسیار پایین است.»

کاهش آمار تنبلی چشم
یکی از مهم‌ترین اتفاقاتی که در کشور ما رخ داده، سنجش بینایی کودکان به محض ورود به مهدکودک است. جباروند با بیان این مطلب تأکید می‌کند: «این اقدام بسیار خوبی است و باعث شده آمار تنبلی چشم در کودکان نسبت به گذشته کاهش چشمگیری داشته باشد. به‌طور کلی تنبلی چشم باید تا پیش از 9تا 10سالگی تشخیص داده شود؛ چون با گذشت این سن دیگر قابل درمان نیست.» به‌گفته این متخصص چشم، در دوره‌های بزرگسالی به‌ویژه بعد از 40سالگی بهتر است چکاپ سالانه بینایی‌سنجی و اختلالات چشمی فراموش نشود.


2500چشم‌پزشک
در کشور داریم و هیچ منطقه‌ای در ایران وجود ندارد که به این تخصص دسترسی نداشته باشد. از نظر تعداد نیروی متخصص هم مشکلی وجود ندارد و ارجاع و جراحی‌های چشم به‌راحتی انجام می‌شود.

3 نکته
بهداشتی درباره چشم‌ها را فراموش نکنید تا شانس ابتلا به بیماری‌های چشمی کاهش یابد: چشم‌ها را مرتب با آب بشویید، عادت مالش مداوم چشم‌ را ترک کنید و دست‌ آلوده را به چشم‌ها نزنید.

4 بیماری
شایع چشم؛ آب‌مروارید، آب‌سیاه، بیماری‌های چشمی ناشی از دیابت و تغییرات سنی ناحیه شبکیه است که باعث کاهش بینایی یا حتی نابینایی می‌شوند.