سکانداران نشر و چاپ

   خوانساری‌ها
   ترویج فرهنگ کتابخوانی در پایتخت
***
 وقتی حاج میرزا علی‌اکبر کتابفروش خوانساری بهشت کوچکش در شهر سرسبز خوانسار را رها کرد و به تهران آمد تا کرکره مغازه کتابفروشی‌اش در تیمچه حاجب‌الدوله را بالا ببرد کمتر کسی تصور می‌کرد که چند دهه بعد همشهریان او سکان نشر و چاپ کتاب را در پایتخت به‌دست بگیرند. تیمچه حاجب‌الدوله و محدوده بازار حلبی‌سازها در دوره قاجار، قلب تپنده نشر و مرکز فروش کتاب در تهران به شمار می‌رفت. در آن دوره، خوانساری‌ها که در صنعت نشر پیشرو بودند به نیت توسعه کسب‌وکار و شروع زندگی تازه به تهران می‌آمدند و در محدوده بازار تهران جا گیر می‌شدند. علیرضا زمانی، تهران‌پژوه، می‌گوید: «مهاجرت خوانساری‌ها به تهران از دوره قاجار شروع شد. خوانساری‌ها که در صنف نشر و چاپ فعالیت می‌کردند برای توسعه کسب‌وکارشان در تیمچه حاجب‌الدوله و بازار بین‌الحرمین با کتابفروشی جاگیر شدند.» بعد از موفقیت حاج میرزا علی‌اکبر کتابفروش، اشرف‌الکتابی‌ها، علمی‌ها و میرباقری را باید نسل نخست کتابفروش‌های خوانساری در تهران دانست که در تیمچه حاجب‌الدوله صاحب اعتبار شدند و به‌خاطر سهولت در رفت‌وآمد به محل کسب‌وکارشان در حوالی بازار تهران سکونت پیدا کردند. زمانی در این‌باره می‌گوید: «نسل اول مهاجران خوانساری به تهران را همان کتابفروش‌های تیمچه حاجب‌الدوله تشکیل دادند. با گسترش تهران و احداث خیابان‌های جدید، خوانساری‌ها از تیمچه حاجب‌الدوله به خیابان ناصرخسرو نقل مکان کردند و نسل دوم کتابفروش‌های خوانساری متولد شد. میرزا محمداسماعیل، پسر حاج میرزا علی‌اکبر کتابفروش یکی از نخستین افرادی بود که به خیابان ناصرخسرو رفت و کتابفروشی علمی را جنب ساختمان وزارت دارایی دایر کرد.» طایفه‌های مختلف خوانساری که عمدتا ناشر و کتابفروش بودند در مقاطع زمانی مختلف به تهران کوچ کردند. بعد از رونق گرفتن بازار کتاب در خیابان ناصرخسرو، میرباقری‌ها در محدوده میدان شاه‌آباد سابق و بهارستان فعلی کتابفروشی دایر کردند و اشرف‌الکتابی‌ها در میدان امام حسین(ع) فعلی مشغول به‌کار شدند.
زمانی معتقد است با گذشت حدود 120سال، خوانساری‌ها هنوز سکان نشر کتاب را در تهران در دست دارند: «خوانساری‌ها در نشر کتاب و ترویج فرهنگ کتابخوانی در پایتخت نقش بی‌بدیلی داشته‌اند و فرزندان و نوه‌های طایفه‌های مختلف خوانسار هنوز در حوزه نشر فعالیت می‌کنند. به‌طور مثال، محمدعلی علمی 16فرزند داشت که جز یکی از آنها، بقیه در صنف نشر و چاپ فعالیت می‌کنند.»


میرزا محمود کتابفروش خوانساری نخستین کسی بود که در تیمچه حاجب الدوله کتاب فروخت