وضعیت قرمز و جست‌وجوی پناهگاه
موضوع: نخستین پناهگاه‌های موقت در زمان بمباران در پایتخت
شرح: در تهران نخستین بار پناهگاه برای بیماران ساخته شد
***
«توجه! توجه! علامتی که هم‌اکنون می‌شنوید اعلام خطر یا وضعیت قرمز است و معنا و مفهوم آن این است که حمله هوایی انجام خواهد شد. محل کار خود را ترک و به پناهگاه بروید!» این جملات برای خیلی از تهرانی‌ها که در روزهای دفاع‌مقدس در تهران بودند، آشناست.
نصرالله حدادی، تهران‌پژوه درباره نخستین پناهگاه عمومی تهرانی‌ها می‌گوید: «بعد از بمباران مرکز طبی کودکان، مسئولان بیمارستان در حیاط، زمین را حفر و با تجهیز کامل این مکان، پناهگاهی برای بیماران ایجاد کردند. در زمان شنیدن صدای آژیر خطر، بیماران به این پناهگاه منتقل می‌شدند.»
از همان اوایل شروع جنگ شهرها، هر جا زیر زمین، تونل یا تأسیسات زیرزمینی وجود داشت که در برابر حملات هوایی امن بود به پناهگاه تبدیل شد. برخی اماکن زیرزمینی نیز پس از مقاوم‌سازی به پناهگاه تبدیل می‌شدند. هر جا هم که وجود پناهگاه ضروری بود ولی محروم مانده بود و در برخی اماکن پرجمعیت نظیر مدارس، پناهگاه زیرزمینی طراحی و ساخته می‌شد. حدادی در این‌باره می‌گوید: «در برخی از مدارس هم این فضا ایجاد شده بود. تابلویی در کنار پناهگاه در مدارس نصب شده بود که فردی حال دویدن در جهت علامت به سمت پناهگاه را نشان می‌داد. این تابلو زمینه سفیدی داشت.» بیشتر پناهگاه‌های دوره جنگ تحمیلی در زیرزمین ساختمان‌های دولتی و نهادها و ارگان‌ها یا ورزشگاه‌ها بودند. با این همه، بسیاری از مردم که در کوچه‌پس‌کوچه‌ها به پناهگاه دسترسی نداشتند یا فاصله‌شان با نزدیک‌ترین پناهگاه خیلی زیاد بود در خانه‌هایشان پناهگاه درست کرده بودند؛ معمولاً در بخشی از زیرزمین یا انباری یا پارکینگ پناه می‌گرفتند یا در حیاط سنگر چیده بودند.
در نوزدهم اسفندماه 1366روابط‌عمومی شهرداری تهران اعلام کرد که مجوز احداث پناهگاه در اسرع وقت صادر می‌شود و مناطق بیست‌گانه شهرداری تهران آماده‌اند تا به محض دریافت تقاضای احداث پناهگاه در اسرع وقت مجوز لازم را صادر و همه‌گونه همکاری را در این زمینه با متقاضیان به عمل خواهند آورد. در پی این مجوز سنگرهایی از گونی در شهر ایجاد شد. خاطرات آن روزها برای تهرانی‌ها فراموش ناشدنی است. به‌ویژه از اسفند سال 1366تا پایان فروردین 1367که جنگ شهرها شدت بیشتری گرفته بود.
