حفظ قنات‌ها در وضعیت کم‌آبی غنیمت است

الهام مصدقی راد| خبر‌نگار:

درست 2سال قبل در 25تیر 1395کمیته ثبت میراث جهانی یونسکو 11رشته قنات ایرانی را درفهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رساند. قنات، اختراع و ابداع ایرانیان است و براساس آمار وزارت نیرو 36هزار و 300رشته درایران شناسایی شده که تاکنون بیش از 2هزارسال آبدهی داشته‌اند. 
از ویژگی‌های اصلی قنات‌ها،  دمای ثابت آب جاری در آنها و همچنین عدم‌تبخیر آب است. موضوعی قابل توجه که ارزش و اهمیت قنات‌ها را در مقایسه با آب‌های جمع‌آوری شده در پشت سدها که در معرض تبخیر قراردارند،  به خوبی نشان می‌دهد. بحران آبی پیش آمده در کشور نگاه بعضی کارشناسان حوزه آب را به سمت قنات هدایت کرده و گاه از آن به‌عنوان گزینه‌ای مهم و تأثیر‌گذار برای کمک به رفع بحران نام می‌برند.

شهرام کریمی،  دانش‌آموخته دکترای آب و رئیس پیشین گنجینه ملی آب ایران معتقد است احیای قنات می‌تواند یکی از راهکارها در شرایط کنونی به شمار بیاید. او به همشهری می‌گوید: بیلان آبی کشور بالغ بر یکصد میلیارد مترمکعب است.ازاین مقدار تا 2سال قبل حدود 9.2میلیارد مترمکعب توسط 36هزاررشته قنات موجود در کشور تأمین می‌شد. این میزان یک‌دهم بیلان آبی کشور است.

او در پاسخ به این سؤال که آیا احیای قنات‌ها می‌تواند به مشکلات کم‌آبی کشور کمک کند یا نه می‌گوید: می‌شود بخشی از کمبود را جبران کرد اما شرط کافی نیست. در خشکسالی و منابع آبی باید به مدیریت غیرسازه‌ای توجه کرد یعنی مدیریت صحیح منابع آب،  مصرف و سازگاری اجتماعی و... این یک موضوع چندوجهی است و نمی‌توان با یک محور خاص جلو رفت. نمی‌توان گفت با تکیه بر قنات می‌توان موضوع آب را حل کرد اما در کشوری مثل ایران که قطره قطره آب اهمیت دارد ‌توجه به قنات قابل ملاحظه و ارزشمند است.

ضرورت لایروبی قنات‌ها

این کارشناس حوزه آب با تأکید بر اینکه باید قنات‌های موجود حفظ، ‌لایروبی و به درستی نگهداری شود،  می‌گوید: این اقدام مهمی است و انتظاری برای احداث قنات جدید وجود ندارد.آب قنات‌ها تبخیر نمی‌شود ودمای ثابتی دارد و این از مهم‌ترین مزایای قنات در مقایسه با آب پشت سدهاست. ما در آب‌های سطحی و آب‌های جمع‌شده در پشت سدها با پدیده تبخیر مواجه هستیم و این ذخیره‌ای است که به راحتی ازدست می‌رود.

مطالعات تغییرات اقلیمی؛ پیش نیاز توجه به قنات 

کریمی اما به مسئله مهم دیگری اشاره کرده و آن را پیش نیاز توجه به موضوع قنات‌ها ومدیریت آب می‌داند و آن انجام مطالعات و تحقیقات دقیق در حوزه تغییرات آب و هوایی است. او معتقد است در موضوع تغییرات آب و هوایی باید به‌صورت جدی‌تر مطالعه کرده و از دانش و فناوری روز بهره‌مند شویم. 
ایجاد مرکز مطالعات تغییرات آب و هوایی می‌تواند عواملی را که طی سال‌ها در کشور ما باعث بروز خشکسالی شده بررسی کند و راهکارهای درستی برای کاهش آن ارائه دهد تا بتوان شرایط اقلیمی را تحت کنترل درآورد. او می‌افزاید:‌ منابع آبی ما شامل رودخانه‌ها و آب‌های سطحی و همچنین آب‌های زیرزمینی و آب نفوذ کرده در دل خاک است که هردو از نزولات جوی تأمین می‌شوند،  این منابع محدود است و اگر بارش صورت نگیرد نمی‌توانند به حیات خودشان ادامه دهند. پس اساس کاررا باید بر مطالعات تخصصی‌تر اقلیم قرار دهیم زیرا با کاهش  نزولات جوی قنات‌ها نیز دچاراشکال خواهند شد.

  70درصد قنات‌ها قابل احیا هستند

احسان آخانی، کارشناس قنات معتقد است از عوامل خشک شدن قنات‌ها، ‌رودخانه‌ها و تالاب‌ها سدسازی و برداشت‌های بی‌رویه چاه‌هاست و می‌توان در شرایط کنونی قنات‌ها را احیا کرد. او به ایرنا گفته است: به‌احتمال بسیار زیاد می‌توان حدود 70درصد قنات‌ها را نجات داد که البته این کار نیازمند تمهیدات ویژه از سوی دولت و حاکمیت است. اگر قنات‌ها احیا شوند توان این را دارند تا بخشی از مشکلات آبی کنونی کشور را حل کنند. به گفته آخانی الگوی مصرف ما اشتباه است اگر آن‌را درست کنیم،  براساس میزان مصرف 40درصد آب تجدیدپذیر؛ قنات می‌تواند جوابگو باشد.