مهاجم آفریقایی

مجید جباری-روزنامه‌نگار

ماهی مهاجم تیلاپیا بومی آفریقا است و چند سال است آسیب‌های جبران ناپذیری به تالاب‌های هورالعظیم و شادگان ‌‌‌وارد کرده و جمعیت ماهیان بومی خوزستان را در این دو تالاب بین‌المللی به‌شدت کاهش داده است. یگان حفاظت تالاب هورالعظیم با مشارکت صیادان محلی چندی قبل بیش از یک میلیون قطعه ماهی مهاجم «تیلاپیای زیلی» را در تالاب هورالعظیم معدوم کردند، اما آنطور که کارشناسان به همشهری می‌گویند، حذف فیزیکی به‌عنوان تنها راه کنترل جمعیت این آبزی مهاجم بسیار دشوار است و زحمت زیاد دارد اما منجر به صفرشدن جمعیت این گونه نمی‌شود و تنها راه مقابله با آن، جلوگیری از راه پیداکردن به زیستگاه‌های آبی طبیعی است.

مقصر کیست؟
صابر وطن‌دوست، نایب‌رئیس انجمن ماهی‌شناسی ایران: بیش از 20سال قبل تیلاپیای زیلی نخستین‌بار درتالاب هورالعظیم خوزستان دیده شد. عده‌ای شیلات را مقصر ورود این ماهی به آب‌های  خوزستان می‌دانند و شیلات هم در این سال‌ها منکر شده ‌است. برخی دیگر اعتقاد دارند این گونه مهاجم از قسمت عراقی هورالعظیم وارد بخش ایرانی این تالاب و اکوسیستم‌های طبیعی خوزستان شده است. البته در گذشته شیلات علاقه‌مند به پرورش این گونه در ایران بود که سازمان حفاظت محیط‌زیست مخالفت خود را در این زمینه اعلام کرده و نسبت به آسیب‌های ورود این گونه مهاجم به اکوسیستم‌های بومی ایران هشدار داده است. ماهی تیلاپیا در فهرست گونه‌های مهاجم با شدت تهاجم بالا در دنیاست و می‌تواند گونه‌های بومی را منقرض کند. سن بلوغ پایینی دارد و می‌تواند به سرعت در اکوسیستم‌های آبی جمعیت پایدار تشکیل دهد. نتیجه حضور پایدار این گونه مهاجم در رودخانه‌ها و تالاب‌های آب شیرین خوزستان کاهش شدید جمعیت ماهی‌های بومی و مختل‌کردن معیشت بومیان و تخریب پهنه‌های آبی است.

زنگ خطر
اصغر عبدلی، دکتری اکولوژی: بسیاری از ماهیان بومی و برخی ماهیان پرورشی مانند قزل‌آلا در آب آلوده دچار مرگ‌و‌میر می‌شوند. اما ماهی تیلاپیا درآب‌ آلوده هم زادآوری و رشد دارد و بدین‌ترتیب آلودگی‌ موجود در آب جذب بدن ماهی می‌شود. تیلاپیا در چین در فاضلاب هم دوام آورده ‌است. دلیل تکثیر سریع تیلاپیا آن است که این گونه تخم‌ها را در دهان نگاه می‌دارد و در نتیجه سایر ماهیان قادر به خوردن تخم‌های آن نیستند. این رفتار ضریب بقای ماهی مهاجم را در پهنه‌های آبی بالا می‌برد و همین موضوع راز افزایش انفجاری جمعیت تیلاپیا است؛ رفتاری که بسیاری از ماهی‌های بومی ایران ندارند. نفوذ ماهی تیلاپیا به مخازن آب شرب اما می‌تواند منجر به رشد بیش از حد جلبک‌ها و کاهش کیفیت آب شود. به همین دلیل سال 1396وزارت نیرو در نامه‌ای به سازمان حفاظت محیط‌زیست اعلام کرد که ورود تیلاپیا به مخازن آب سدها می‌تواند تهدید‌کننده باشد. با اینکه سازمان حفاظت محیط‌زیست تیلاپیا را در «فهرست گونه‌های گیاهی و جانوری غیربومی مضر برای تالاب‌ها» اعلام کرده است اما این ماهی به‌صورت پنهان و بدون نظارت ‌در کشور پرورش داده و در بازارهای غذایی نیز خرید و فروش می‌شود.