پزشکی از راه دور باید تقویت شود

دنیا به سمت خودمراقبتی حرکت کرده، یعنی افزایش دانش و مهارت افراد در حفظ سلامت یا مدیریت بیماری‌ای که خودشان یا عضوی از خانواده‌شان به آن مبتلاست. در کشورهای توسعه یافته حدود 30 تا 40درصد مراقبت‌های بهداشتی و درمانی از طریق خودمراقبتی‌ها انجام می‌شود، اما این عدد در ایران رقم چندان بالایی ندارد؛ آن هم درحالی‌که تقویت فرهنگ خودمراقبتی نه‌تنها بار هزینه‌ها را در نظام سلامت و خانواده‌ها کاهش می‌دهد که باعث توانمندی و رضایتمندی برای خود فرد، همچنین مسئولیت‌پذیری بیشتر در قبال سلامت جامعه هم می‌شود. اینکه افراد آگاه باشند چطور بیمار نشوند یا درصورت ابتلا به بیماری‌های مزمن مثل دیابت و فشار خون بدون مراجعات مکرر به پزشکان و مراکز درمانی، سلامتی‌شان را مدیریت کنند، وظیفه مهمی است که باید از سوی متولیان نظام سلامت در جامعه فرهنگسازی شود. اینها نکاتی است که دکتر عباس علیپور، رئیس مرکز مدیریت شبکه وزارت بهداشت هم آنها را تأیید می‌کند و در پاسخ به سؤالات همشهری، به نکات مهمی درباره مزایای خودمراقبتی، به‌ویژه در مدیریت بیماری‌های غیرواگیر اشاره دارد که
در ادامه می‌خوانید.



خودمراقبتی به‌طور کلی چه معنایی دارد و شامل چه میزان از آگاهی افراد برای حفظ و مدیریت سلامتی‌شان می‌شود؟
خودمراقبتی مجموعه اقدامات آموزشی است که منجر به افزایش دانش و مهارت فرد برای حفاظت از سلامت خود و خانواده‌اش می‌شود؛ به‌عبارت دیگر خودمراقبتی باعث افزایش مسئولیت افراد در قبال سلامت‌شان می‌شود که می‌تواند در زمینه‌های مختلف صورت بگیرد. از مهم‌ترین این زمینه‌ها هم می‌توان به خودمراقبتی تغذیه‌ای، فعالیت‌های بدنی یا برخورد با مسائل اجتماعی، روحی و روانی اشاره کرد؛ اینکه افراد آگاه باشند با رفتارهایی که می‌توانند عوامل خطر و تهدید‌کننده سلامت جسم و روحشان باشند، چطور برخورد کنند. اما مبحث اصلی در این حوزه، مراقبت‌های پزشکی است.

این مراقبت‌های پزشکی به ‌معنای پیشگیری از بیمارشدن است؟
بیماری‌هایی که عمده جوامع در حال حاضر با آن دست‌و‌پنجه نرم می‌کنند، بیماری‌های مزمن و غیرواگیر هستند و حدود 60 تا 70 درصد مرگ‌و میرهای جهان هم به همین دلایل رخ می‌دهند؛ به‌عنوان مثال فردی که دیابت می‌گیرد، امکان بهبود ندارد و تنها درمان درباره این بیماران، مراقبت و مدیریت بیماری است. آسم، بیماری قلبی و ... هم همین وضعیت را دارند. در این وضعیت بیماران، نیازمند مراجعه طولانی‌مدت به پزشک برای دریافت مراقبت‌های لازم هستند، اما می‌توانند بخش‌هایی از مراقبت‌ها را خودشان یاد بگیرند و انجام دهند. آموزش به فرد دیابتی یا مبتلا به فشار خون که چطور با دستگاه‌ ساده، قند یا فشار خون‌شان را اندازه‌گیری کنند و براساس عددی که نشان می‌دهد، پرهیز غذایی یا فعالیت بدنی داشته باشند یا میزان دوز مصرفی دارو را کمتر یا بیشتر کنند، مصداق همین خودمراقبتی است که فرد می‌تواند به جای پرستار یا پزشک برای خود انجام دهد.

احتمال اینکه‌بیمار در این‌خودمراقبتی‌ها‌ دچار خطا و با مشکل‌ مواجه شود، وجود ندارد؟
دنیا در حال حرکت به این سمت است که خودمراقبتی افزایش پیدا کند و در این زمینه از بستر دیجیتال استفاده می‌کند. پزشکان می‌توانند از طریق فضای آنلاین کنار بیماران باشند و مراقبت‌های بهداشتی لازم را در مواقع ضروری ارائه کنند. همین حالا ما ارائه خدمات پزشکی از راه دور هم داریم که البته سیستم آن فعلا براساس شرح حال بیماران و خوداظهاری است و مبتنی بر یک سیستم اصولی مثل دستگاه فشارسنج یا قند خون نیست. می‌توانیم به‌تدریج این سیستم را ارتقا دهیم، اما فرد می‌تواند به یک خانه بهداشت مراجعه کند، نوار قلب بگیرد و آن را برای متخصص قلب با کیلومترها فاصله ارسال کند یا حتی می‌توان اپلیکیشن‌هایی داشت که به ‌صورت هوشمند به افراد کمک ‌کنندتا مثلا افراد قند خون، میزان فعالیت بدنی و ... را وارد و سامانه برایشان محاسبه کند که دوز دارو چقدر باشد. ما هم باید این سیستم را وارد نظام سلامت‌مان کنیم. نمی‌توانیم بگوییم فرد هر کاری دارد نزد پزشک برود. کشورهای پیشرفته دنیا حدود 30 تا40 درصد خدمات بهداشتی – درمانی را به‌صورت خودمراقبتی درنظر گرفته‌اند، اما این عدد در کشور ما بسیار ناچیز است و باید افزایش پیدا کند. در خدمات پزشکی از راه دور هم آمار ما 5 درصد است. به ‌تدریج باید این حوزه توسعه پیدا کند، چون همه این موارد با هم کمک می‌کنند که مراجعات مستقیم مردم به نظام سلامت کاهش پیدا کند و به سطح کشورهای پیشرفته برسیم.

یعنی صرف اینکه افراد را به سمت استفاده از اپلیکیشـــن‌ها و سامانه‌ها سوق دهیم، کافی است؟
باید مجموعه اقدامات را درنظر گرفت. اینکه موضوع و فرهنگ خودمراقبتی در میان مردم نهادینه شود، از نظر علمی درست است، چون مزایای زیادی برایشان خواهد داشت؛ ازجمله صرفه‌جویی در وقت و هزینه. باید هفته‌های خودمراقبتی داشته باشیم مشابه کاری که بسیاری از کشورهای دنیا انجام می‌دهند. اپلیکیشن‌ها هم کمک‌کننده هستند. پرونده‌های الکترونیک هم می‌توانند مردم را نسبت به وضعیت سلامتی‌شان آگاه کنند. در این بستر نیز می‌توان اطلاعات مختلفی در دسترس آنها قرار داد؛ ازجمله اینکه تیم سلامت‌شان کیست، اگر مشکلی برایشان پیش آمد به کدام مرکز مراجعه کنند، وضعیت قبلی‌ و مراقبت‌های قبلی‌شان چطور بوده است یا مراقبت‌های بعدی که باید بگیرند، چیست؟

برای این فرهنگسازی چرا مدارس مورد غفلت قرار گرفته‌اند و از ظرفیت آنها برای پرورش نسل آگاه نسبت به این حوزه کمتر استفاده می‌شود؟
قطعا ما باید مردم را تشویق کنیم و آموزش دهیم که خودمراقبتی داشته باشند. برای این کار هم مدارس بهترین ظرفیت هستند. در اینجا بحث سفیر سلامت یا داوطلبان سلامت مطرح است که باید سواد کافی در این حوزه داشته باشند و فرزند هر خانواده با آموزش و آگاهی می‌تواند چنین نقشی را عهده‌دار باشد. نه‌تنها مدارس که حتی در مجموعه‌های اداری هم یک سفیر سلامت سازمانی وجود داشته باشد که به بقیه کمک کند.

یک مسئله دیگر هم وجود دارد؛ آمار مصرف خودسرانه دارو در کشور ما بالاست و آیا این خودمراقبتی‌ها این آمار را تشدید نخواهد کرد؟
خودمراقبتی یعنی آگاهی و آن چیزی که به ‌عنوان مصرف‌خودسرانه دارو مطرح می‌شود مدنظر ما نیست. در این بخش به افراد آموزش داده می‌شود که تا مطمئن نشده‌اند اقدام خودسرانه نداشته باشند و برای داشتن اطمینان هم باید از منابع معتبر استفاده کنند. یکی از مشکلات ما این است که افراد برای کسب چنین اطلاعاتی سراغ گوگل می‌روند که انواع اطلاعات را در اختیار مخاطب قرار می‌دهد و این اقدام اشتباهی است. از سوی دیگر کسب اطلاع از سایت‌های علمی معتبر نیز برای همه افراد آسان نیست. به همین دلیل وظیفه نظام سلامت است که منابع معتبر را در دسترس افراد قرار دهند، مشابه همان داده‌هایی که در کتابخانه سلامت اپراتور ملی سلامت گنجانده شده و هزار منبع آموزشی را در اختیار مردم قرار داده است. نکته مهم اینکه مصرف خودسرانه آنتی‌بیوتیک، جزو توصیه‌های خودمراقبتی نیست، به همین دلیل باید یک الگوریتم مناسب درست کنیم؛ اینکه افراد در زمان بروز برخی بیماری‌ها در مرحله اول استراحت در منزل، استفاده از مایعات را انجام دهند، اما با بروز تنگی نفس یا ایجاد خلط حتما به پزشک مراجعه کنند. این در حالی است که اکنون برای همان درمان‌های ساده اولیه مثل استفاده از مایعات یا پرهیز غذایی هم افراد به پزشکان مراجعه می‌کنند، اما اگر خودمراقبتی اجرا شود میزان مراجعه کم خواهد شد و بسیاری از هزینه‌های نظام سلامت کاهش پیدا می‌کند.

به‌طور کلی مزیت‌های افزایش آگاهی مردم از خودمراقبتی چیست؟
شاید کاهش هزینه برای درمان بیماری یکی از مهم‌ترین نتایج این بخش باشد که البته برای نظام سلامت هم صرفه‌جویی دارد، اما مزیت مهم رضایتمندی مردم است. زمانی که مردم توانمند می‌شوند و از خودشان مراقبت می‌کنند، رضایتمندی حاصل از آن ارزش بیشتری برای جامعه دارد. نکته دیگر اینکه احساس مسئولیت مردم در قبال بیماری هم افزایش پیدا می‌کند؛ مثل مشارکتی که در کشورهای دنیا برای خیلی از موارد وجود دارد. فرد کاملا آگاه است که درصورت رعایت نکردن برخی اصول بهداشتی، هم برای خودش مشکل ایجاد می‌کند و هم برای اطرافیان، به همین دلیل مراقبت و پرهیز بیشتری برای حفاظت از سلامت یا مدیریت بیماری خود انجام خواهد داد. به لحاظ علمی ثابت شده افرادی که خودمراقبتی می‌کنند در کنترل بیماری موفقیت بیشتری دارند و این جوامع شاهد ازدحام کمتری در مراکز درمانی هستند.

بهترین سن آموزش خودمراقبتی
در کشوری مثل انگلستان، اپلیکیشن‌هایی وجود دارد که افراد از 13، 14سال به بالا می‌توانند در آنها عضو شوند. این سنین برای شروع خودمراقبتی خوب است. اگر بتوانیم در ایران هم برای سنین زیر 15سال این خدمات را ارائه کنیم  و از این سن به بعد آرام آرام آموزش‌های خودمراقبتی افزایش پیدا کند، اقدام خوبی خواهد بود و فرهنگ مراقبت از خود را هم توسعه می‌دهد.

منابع در دسترس برای خودمراقبتی
وزارت بهداشت درباره برخی بیماری‌ها، راهنماهای بالینی منتشر می‌کند که البته استفاده از آنها برای عموم مردم سخت است، اما درباره برخی ناخوشی‌های عمومی مثل سرماخوردگی، گرمازدگی، عرق‌سوز شدن، سردرد و ... منابع ساده‌ای در دسترس است که از سوی دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور منتشر  می‌شود و در فضای مجازی در اختیار عموم قرار می‌گیرد.
اپراتور ملی سلامت (OP) هم چند روز پیش با هدف افزایش کیفیت ارائه خدمات به هموطنان آغاز به ‌کار کرد.
در این سامانه به نشانی op.salamat.gov.ir از این به بعد به نوعی پرونده سلامت آنلاین برای هر ایرانی در دسترس است که با مراجعه به مراکز درمانی از بیمارستان‌ها و کلینیک‌ها گرفته تا درمانگاه‌ها، مطب‌ها و ... ارائه‌دهندگان خدمات بتوانند به سوابق بیماری، مصرف داروها، آزمایشگاه و سایر مدارک پزشکی فرد دسترسی داشته باشند و خدمات مناسب با وضعیت آنها ارائه کنند. این سامانه به‌تدریج کامل می‌شود و از مهم‌ترین بخش‌های آن، همین بخش خودمراقبتی است. افراد با کد ملی وارد سامانه می‌شوند، بلافاصله به 4سامانه سطح یک متصل خواهند شد. در این بخش می‌توانند پزشک خانواده، مراقبت سلامت، نشانی مراکز جامع سلامت و خدماتی که تاکنون دریافت یا داروهایی که مصرف کرده‌اند، همچنین آزمایش‌هایی که داده‌اند و البته خدماتی که نیازمند دریافت آنها هستند و... را مشاهده کنند.
 اگر افراد مبتلا به بیماری‌ هم باشند، بسته‌های آموزشی در صفحه آنها قرار داده شده تا مطالعه کنند و اقداماتی را با هدف مدیریت بیماری انجام دهند.