میتینگ پر سر و صدای وزیر خارجه

    موضوع: بررسی وقایع خیابانی کودتا
    موقعیت: میدان بهارستان و مقابل مجلس
***
میدان بهارستان همچون یک پایگاه سیاسی عمده‌ترین وقایع را در درگیری‌های کودتای 82 مرداد سال 1332و روزهای قبلش به‌خود دید. موقعیت جغرافیایی میدان بهارستان و وجود مراکز مهم سیاسی در آن باعث شده بود تا بیشتر تظاهرات و حتی گردهمایی‌های سیاسی در این میدان انجام شود. نصرالله حدادی، تهران‌پژوه می‌گوید: «این میدان مرکز مهمی در کودتا بود. بهارستان از پایین به میدان سرچشمه و شاه‌آباد می‌رسید و از شرق به میدان مخبرالدوله و توپخانه و ارگ. خیابان کاخ (فلسطین) در شمال آن بود که خانه مصدق هم آنجا قرار داشت. ساختمان مجلس و دفتر بسیاری از روزنامه‌های مهم در محدوده این میدان قرار داشتند. در نتیجه عجیب نیست که بهارستان را پایگاه اصلی کودتا و تظاهرات و گردهمایی‌های مربوط به آن بدانیم. در حقیقت بهارستان یکی از مراکز حساس سیاسی بود که با حضور اراذل‌واوباش و بعد از ورود تانک‌ها در اختیار کودتاچیان قرار گرفت. اعتراض‌ها در این میدان به اوج رسید چون بیشتر درگیری‌ها در مقابل مجلس بود و از آنجا به سمت خانه مرحوم دکتر مصدق کشیده شد.»
میدان بهارستان در روزهای قبل از کودتا نیز میزبان گردهمایی‌های بزرگ حامیان ملی بود. به‌اصطلاح، میتینگ معروف بهارستان در 25مرداد 1332در نتیجه ناکامی کودتای اول نظامی شاه علیه مصدق برگزار شد. فراکسیون نهضت ملی و احزاب در این گردهمایی شرکت کردند. میدان بهارستان پر بود از شعارهایی که علیه کودتاچیان سر می‌دادند و یک‌صدا فریاد می‌زدند مرگ بر کودتاچیان و ملت،‌ خواهان اعدام کودتاچیان است. ما شاه نمی‌خواهیم و مصدق پیروز است. دکتر حسین فاطمی، وزیر خارجه دولت مصدق از سخنرانان این گردهمایی بزرگ بود که با سخنرانی تندی که علیه رژیم انجام داد حجت را بر طرفداران شاه تمام کرد. او در این گردهمایی که در ساعت‌های نزدیک به غروب خورشید به اوج خود رسیده بود رژیم پهلوی را منقرض‌شده نامید. در بخشی از این سخنرانی آمده است:
 هموطنان، «چو تیره شود مرد را روزگار/ همه آن کند کش نیاید به کار» هموطنان، دیشب وقتی تفنگ‌های گارد شاهنشاهی به‌طرف من نشانه‌روی می‌کرد، من، چون به اراده شما ایمان داشتم می‌دانستم که نهضت ملی نخواهد مرد. هموطنان، فرزندِ آن پدری که قراردادِ سال ۱۹۳۳ را ۶۰ سال تمدید کرد علیه نهضت ملی قیام نمود. پدرش 20 سال عامل کمپانی نفت جنوب بود و 40 سال دیگر را برای پسرش باقی گذاشت. امروز شما باید نشان بدهید که روی پای خود می‌ایستید و هرکس که با شما مخالفت کند او را از بین برمی‌دارید. به آنها که می‌گویند نهضت شما رنگ خارجی دارد بگویید آن‌کسی که خارج از مرز شماست خارجی است. برای شما استعمار سیاه‌وسفید، سیاه و سرخ علی‌السویه است. هموطنان، جنایات دربار پهلوی روی جنایات ملک فاروق را سفید کرد.»