گزارش
سجل به نامتان می‌زنیم
معاون امنیتی سیستان و بلوچستان: صدور شناسنامه برای افرادی که مدارک شان کامل است به سرعت در حال انجام است
محمود مولایی-روزنامه‌نگار
«بی‌شناسنامه‌ها» واژه غریب و درعین‌حال آشنایی است. زندگی بدون هویت، جایی میان زمین و آسمان؛ برزخ. هرگاه بحث افراد فاقد شناسنامه مطرح می‌شود، نگاه‌ها به سمت جنوب‌شرق کشور می‌چرخد؛ سیستان‌وبلوچستان. دومین استان پهناور کشور، هم‌مرز با پاکستان و افغانستان، همیشه با معضل بی‌شناسنامه‌ها مواجه بوده‌است. هرچند بی‌شناسنامه‌ها در کل کشور پراکنده‌اند، بنابر آمار سازمان ثبت احوال ۵استان سیستان‌وبلوچستان، خراسان، گلستان، کرمان و آذربایجان‌غربی و بیش از همه سیستان‌وبلوچستان بیشترین آمار بی‌شناسنامه‌ها را در خود جای داده‌اند.
آمارهای غیررسمی حاکی از این است که حدود یک‌میلیون بی‌شناسنامه در کشور داریم؛ هرچند این موضوع جدید نیست، اما چند وقت پیش پرویز پرستویی، بازیگر، ویدئویی از روستاهای اطراف سیستان‌وبلوچستان در فضای مجازی منتشر کرد و نوشت: «روستایی با حدود 400سال قدمت...! یعنی قدمتی بیش از عمر احداث شهر زاهدان...! آرزوی شناسنامه‌داشتن، بزرگ‌ترین آرزوی مردمی است که نه آب دارند و نه برق...! کمک‌های مردم نیکوکار را به این هموطنان می‌رسانیم، ولی درد بی‌شناسنامه‌بودن درد محروم‌بودن از همه خدمات اجتماعی... درد بی‌هویتی... را چه می‌شود کرد؟» و همین پست کافی بود تا موضوع بی‌شناسنامه‌ها بار دیگر مورد توجه قرار گیرد.
آمار بالای بی‌شناسنامه‌ها در نیک‌شهر
گرچه بدون شناسنامه‌ها در بخش‌های مختلف سیستان‌وبلوچستان پراکنده‌اند، یک بررسی کوتاه نشان می‌دهد که جنوب این استان و به‌ویژه شهرستان‌هایی مانند چابهار، نیک‌شهر، قصرقند و دشتیاری بیش‌ازهمه با این معضل مواجه هستند و از میان روستاها هم نام «گواجوییک» و «توتان و مهمدان» به‌عنوان روستاهایی که صددرصد اهالی‌شان بدون مدارک هویتی و سواد هستند مطرح می‌شود. همچنین هرچند فرماندار شهرستان نیک‌شهر این موضوع را تکذیب و تأکید می‌کند که در کل سیستان‌وبلوچستان روستایی نداریم که تمام اهالی آن بدون شناسنامه باشند و بی‌شناسنامه‌ها در استان پراکنده‌اند، مجیب حسنی منکر آمار بالای بی‌شناسنامه‌ها در این شهرستان و برخی روستاها نمی‌شود.
فرماندار نیک‌شهر با بیان اینکه موضوع بی‌شناسنامه‌ها در سیستان‌وبلوچستان حساسیت‌های خودش را دارد به همشهری می‌گوید: «مرز مشترک سیستان‌وبلوچستان با افغانستان و پاکستان موضوع حساسیت افراد بدون شناسنامه را افزایش داده‌است.»
او با اشاره به اینکه بسیاری از افراد فاقد شناسنامه اقدامی هم برای دریافت شناسنامه نکرده‌اند، اظهار می‌کند: «افرادی هم هستند که اقداماتی انجام داده‌اند و در حال حاضر شناسنامه دارند. همچنین افرادی هستند که برای صدور شناسنامه اقدام کرده‌اند ولی به دلایل قانونی رد تابعیت شده‌اند.»
دلایل بی‌شناسنامه‌ماندن
آن‌طور که یک فعال رسانه‌ای در شهرستان نیک‌شهر مطرح می‌کند، روستاهای بسیاری در این شهرستان دارای افراد بدون شناسنامه‌اند و زندگی عشایری یا فاصله زیاد با مرکز شهرستان یکی از دلایلی است که افراد برای تشکیل پرونده اقدام نمی‌کنند.
مشتاق رئیسی تطابق‌نداشتن نام‌ها در شناسنامه‌های المثنی را هم یکی از دلایل این معضل می‌داند و تأکید می‌کند: «به‌نظر من بیشترین مشکل همین مسئله است.»
این فعال رسانه‌ای می‌گوید: «خودم در شهر زرآباد فردی را دیدم که پدرش شناسنامه المثنی گرفته و تداخلی در درج نام ایشان به‌وجود آمده بود و به همین دلیل نتوانسته بود برای پسرش شناسنامه بگیرد. پدر و مادر رضا انوری شناسنامه دارند، پدرش شناسنامه المثنی گرفته و گویا نامش تغییر کرده‌است؛ یعنی با اسم دیگری شناسنامه گرفته است. مثلا در شناسنامه خواهر و برادر رضا، نام پدر «موسی» درج شده و در شناسنامه المثنی «عیسی» نوشته شده‌است.»
آزمایش DNA
با همه حساسیت‌ها اما فرماندار نیک‌شهر درباره ساماندهی افراد فاقد شناسنامه در روستاهای این شهرستان به تابعیت از استان هم توضیح می‌دهد و می‌گوید: «نحوه تشکیل پرونده فرد فاقد شناسنامه زمان زیادی می‌برد. مدتی است که مجوز تشکیل پرونده فاقد شناسنامه هم دارای شیوه‌نامه خاصی شده است. از طرفی قانون الزام دارد که همه اتباع ایرانی باید سند هویتی جمهوری اسلامی ایران را دریافت کنند و از سوی دیگر، نباید هیچ تبعه غیرایرانی اسناد سجلی جمهوری اسلامی را دریافت کند و این موارد روند را سنگین و طولانی کرده است.»
مجیب حسنی با بیان اینکه تاکنون آزمایش DNA برای تشخیص هویت و صدور یا عدم‌صدور شناسنامه برای افراد بسیاری در سطح استان انجام شده است، اظهار می‌کند: «خود آزمایش DNA علاوه بر اینکه زمان‌بر است، هزینه بالایی هم دارد. در مواردی آزمایش DNA شاید نتواند هویت فرد را ثابت کند و به‌طور کلی، نظریات مختلفی در مورد این آزمایش وجود دارد. البته دلیل هم دارد؛ اینکه شباهت نژادی، قومیتی و طایفه‌ای شاید موجب شود که این آزمایش نتواند به اثبات ملیت منجر شود؛ چون ممکن است از نسل 2پدربزرگ و مادربزرگ در 2سوی مرز زندگی کرده باشند ولی یکی از این افراد ایرانی باشد و دیگری پاکستانی. منتها بعد از تحریم، دسترسی‌نداشتن به کیت آزمایش روند را کند کرد. به همین دلیل، پرونده‌های این‌چنینی روی هم تلمبار شده است.»
تعیین تکلیف پرونده‌ها در حال انجام است
معاون امنیتی و انتظامی استانداری سیستان و بلوچستان در گفت و گو با همشهری با بیان اینکه علاوه بر فاقدان شناسنامه با افرادی هم روبه رو هستیم که مدعی هویت ایرانی هستند، اظهار کرد: تشخیص فاقدان شناسنامه با افراد مدعی یا غاصبان شناسنامه باید با ظرافت و دقت زیاد انجام شود تا این طور نشود که یکی که هویت ایرانی دارد مدرک هویتی نگیرد یا برعکس آنکه ایرانی نیست شناسنامه ایرانی بگیرد. گاهی ما با افرادی مواجه هستیم که شناسنامه افراد فوت شده را باطل نکرده و خریده‌اند و می‌خواهند بر اساس آن برای فرزندانشان شناسنامه ایرانی بگیرند. این مسأله خیلی پیچیده است و با این موضوع نباید احساسی برخورد کرد.
«علیرضا مرحمتی» با تاکید بر اینکه وضعیت پرونده‌های بی‌شناسنامه‌ها تا حدود زیادی تعیین تکلیف شده است، افزود: تایید یا رد پرونده افراد یک کار ترکیبی شامل تحقیقات، آزمایش و ... است، اما سرعت این ماجرا بستگی به افراد دارد که اسناد و مدارک دقیق به ما بدهند. برای مثال، همین چند روز پیش یک فردی که پدرش متولد 1350 و پدربزرگش متولد 1310 بود مراجعه کرده است، اما نه پدر و نه مادر و نه اقوام پدری یا مادری‌اش شناسنامه ندارند و یک فامیل نزدیک دارای هویت هم ندارد که آزمایش انجام دهیم. یک فامیل دور را معرفی کرده است و ما باید آن را بررسی کنیم.
او البته تاکید کرد که با توجه به دستور شهید رئیسی در سفر استانی دولت سیزدهم به سیستان و بلوچستان یک کارگروه تشکیل شده و به سرعت در حال رسیدگی به پرونده‌هاست و اگر مانعی یا کندی وجود دارد به دلیل کامل نبودن مدارک افراد است.
من «رضا»، شناسنامه ندارم
شهرستان زرآباد از توابع نیک‌شهر دارای 74روستاست. رضا انوری در یکی از روستاهای این شهرستان، شایجا، در 5کیلومتری زرآباد زندگی می‌کند؛ 25ساله است و دارای 2فرزند. انوری فاقد شناسنامه است و به همشهری می‌گوید: «هیچ‌وقت شناسنامه نداشته‌ام و از کودکی بدون شناسنامه بوده‌ام؛ چون پدرم برای من شناسنامه نگرفته است. حالا که برای گرفتن شناسنامه اقدام کرده‌ام و پرونده‌ام کامل است .»
او عنوان می‌کند: «پدر، مادر، خواهر و برادر همگی شناسنامه دارند، جز من. خودم پرونده تشکیل دادم، تعیین سن و انگشت‌نگاری شدم. برای گرفتن شناسنامه خیلی جاها رفتم، ولی به نتیجه نرسیدم. قبلا مادر می‌توانست برای بچه‌ها شناسنامه بگیرد و خواهر و برادرم شناسنامه گرفتند؛ ولی نوبت به من که رسید، اعلام کردند باید پدرت اقدام کند. پدرم هم برای کار به بنت و ایرانشهر رفته بود که فوت کرد.»
او توضیح می‌دهد: «الان نزدیک 8سال است که پیگیر شناسنامه‌ام ولی نامه نمی‌دهند که آزمایش DNA بدهم. برای آزمایش DNA درخواست داده‌ام ولی هنوز موافقت نشده است. 2بچه دارم که آنها هم شناسنامه ندارند. با اینکه ملیت پدر و مادرم را دارم و کل قوم‌وخویش ما در شهرستان به‌خوبی من را می‌شناسند و می‌دانند بچه کدام خانواده‌ام، هنوز شناسنامه ندارم.»
