سقاخانه‌ای که بانی آن یک بانو بود
نام: سقاخانه خانم
موقعیت: چال‌میدان، چهارراه سیروس، بازارچه نایب‌السلطنه، همجوار گرمابه قبله
در روزگاری که خواهر شاه‌طهماسب تصمیم گرفت برای تهران کاری انجام دهد تا اهالی قریه کوچک دیروز از آن بهره ببرند و آیندگان نیز از او به نیکی یاد کنند، هیچ‌کس فکر نمی‌کرد که عنوان «تنها زن بانی ساخت یک سقاخانه» نصیب او شود. اما ماجرا از چه قرار بود و چطور هنوز هم نام خواهر شاه‌طهماسب با گذر سال‌ها زنده است؟
بعد از اینکه شاه‌طهماسب صفوی برای قریه کوچک همسایه ری حصاری می‌کشد، خواهرش که همه دوستان و آشنایان و مردم او را خانم صدا می‌زدند، برای اهالی تهران ابتدا حمام می‌سازد. دلیل این کارش علاقه و اهمیت دادن برادرش به نظافت و حفظ بهداشت بود. او در کنار حمام، سقاخانه کوچکی هم با نیت سیراب کردن تشنگان و درراه‌ماندگان و غریبانی که گذرشان به تهران می‌افتاد، ساخت و در ادامه این فعالیت‌های خیرخواهانه، یک مدرسه هم تاسیس کرد.
علیرضا عسگری، پژوهشگر حوزه سقاخانه‌ها، با تعریف این روایت‌ها، اضافه می‌کند: «بیشتر بانیان ساخت سقاخانه‌ها در تهران، افراد سرشناس دربار، تجار و... بودند و همگی هم مرد، اما نام خواهر شاه‌طهماسب صفوی با این اقدام، به‌عنوان نخستین و تنها زنی در تاریخ تهران ثبت شد که بانی ساخت سقاخانه بود. جالب‌تر اینکه محل دورهمی و پاتوق بیشتر بانوان برای راز و نیاز و همچنین ادای نذرهایشان هم همین سقاخانه‌ها بود. البته نه اینکه هیچ مردی به سقاخانه مراجعه نمی‌کرد، اما همانطور که زورخانه‌ها پاتوق آقایان بود، پای ثابت مراجعه‌کنندگان سقاخانه‌ها هم بانوان بودند.»
این تهران‌پژوه در ادامه صحبت‌هایش از تخریب سقاخانه خانم در تهران می‌گوید که در میان زندگی شهری گم شد. امروزه دیگر نه اثری از مدرسه خانم هست و نه سقاخانه خانم و نه آن شمع‌هایی که چراغ راه اهالی برای گذر از تاریکی بود. آنچه از خواهر شاه‌طهماسب به یادگار مانده، حمامی است که نامش به قبله تغییر کرده است و سقاخانه مورد اشاره در جوارش جای داشته است.
