گزارش
دوقلوهای به‌هم‌چسبیده را جدا می‌کنیم
گفت‌وگو با پزشکی که به همراه تیمش کارنامه موفقی در جداسازی دوقلوهای به هم چسبیده در کشور ثبت کرده است
مریم سرخوش-روزنامه‌نگار
دوقلوهای به هم چسبیده آمار بالایی ندارند، تقریبا از هر 50هزار تا 100هزار نوزادی که متولد می‌شوند شاید یک تا 2 مورد. معروف‌ترین آنها هم لاله و لادن بودند؛ 2 خواهری که از ناحیه سر به هم چسبیده بودند و تقریبا پس از 30سال و در سال 1382 تصمیم گرفتند که از هم جدا شوند. هر چند که پس از جراحی هر دو به فاصله چند ساعت از یکدیگر درگذشتند. تقریبا 10سال پس از آن بود که یک عمل موفق برای جداسازی در بیمارستان نمازی شیراز ثبت شد. مورد دوم هم در سال93 و عمل سوم هم در 1403 که با سرپرستی دکتر علی بهادر به همراه تیم جراحی بیمارستان نمازی شیراز رقم خورد و این کودکان اکنون در شرایط خوبی به‌سرمی‌برند. به بهانه آخرین جراحی موفق در جداسازی دوقلوهای اهوازی که همین چند روز پیش انجام شد، گپی با این فوق‌تخصص جراحی کودکان داشتیم که‌زاده یکی از مناطق بسیار محروم و دورافتاده کشور است، دشتستان بوشهر. سال55 وارد دانشگاه شده و پزشکی‌عمومی را در اصفهان آغاز کرده است. پس از آن تخصص را در شیراز گرفته و دوره جراحی اطفال را هم در شیراز، تهران و انگلستان گذرانده است. دوره‌های پیوند اعضا را هم در انگلیس، ژاپن و در ایران با کمک دکتر ملک‌حسینی سپری کرده است. حالا هم حدود 20سال است که در پیوند اعضای جراحی اطفال مشغول به‌کار است و یک کارنامه موفق در جداکردن دوقلوهای به هم چسبیده دارد.
درباره جراحی‌های موفق جداسازی دوقلوهای به هم چسبیده بگویید؟
آمار این کودکان چندان بالا نیست و سختی و سادگی عمل آنها هم بستگی به اعضایی دارد که به هم چسبیده هستند. این سومین جراحی جداسازی بود که ما در بیمارستان نمازی شیراز انجام دادیم. یک مورد در سال‌های ۹۱، مورد دوم در سال93 و مورد سوم که طی دو مرحله انجام شد؛ نخستین بار جداسازی کبد در آبان1402 و دومین بار جداسازی کامل در خرداد1403 انجام شد. دوقلوهای اولی که جدا کردیم، از طریق جناغ سینه، دیافراگم و کبد به هم چسبیده بودند اما مورد آخر علاوه بر این اعضای به هم چسبیده، در مجرای صفراوی و اثنی‌عشر و روده باریک هم اشتراک داشتند.
به نظر می‌رسد یکی از سخت‌ترین جراحی‌های حوزه پزشکی باشد؟
بیشتر از سختی، به تبحر تیم پزشکی وابسته و نیازمند یک تیم تقریبا بزرگ است. در مرحله ارزیابی اولیه متخصصان رادیولوژی بسیار قوی، بررسی‌ها را انجام می دهند که کودکان چه میزان از نظر دستگاه گوارش چسبندگی دارند. اگر کودکان از طریق سینه به هم چسبیده باشند هم متخصص قلب اطفال باید اشتراک قلب یا میزان چسبندگی عروق را ارزیابی کند. مرحله دوم، جداسازی است و ابتدا با متخصصان بیهوشی صورت می‌گیرد. درباره این کودکان به‌دلیل چسبندگی از طریق سینه امکان طاق‌باز خواباندن آنها نیست و به همین دلیل بیهوش کردن و لوله‌گذاری برای آنها بسیار سخت انجام می‌شود. جراحی‌هایی هم که برای جداسازی دوقلوها انجام می‌شود، زمانبر است؛ چیزی حدود 10 تا 12 ساعت. به همین دلیل درباره این کودکان که وزن چندانی هم ندارند، نگهداری آب، الکترولیت، اسید و باز در بدن آنها نیازمند متخصصان بیهوشی متبحر است.
تیم جراحی چگونه تشکیل می‌شود؟
در بیمارستان نمازی شیراز به‌دلیل اینکه سال‌هاست عمل‌های مختلف پیوند انجام می‌شود، متخصصان بیهوشی پیوند و اطفال بسیار ورزیده و متبحر حضور دارند و در چنین جراحی‌هایی کنار ما هستند تا عمل جداسازی با موفقیت انجام شود. در مرحله جداسازی نهایی هم جراحان اطفال حضور دارند. در آخرین عمل جداسازی دوقلوها 4جراح اطفال حضور داشتند. بعد از عمل هم کودکان به‌دلیل جراحی طولانی، چند روز زیر دستگاه تنفسی قرار می‌گیرند و یک تیم متخصص آی‌سی‌یو اطفال از آنها نگهداری می‌کند. در این مرحله گروه پرستاری خوب، تیم متخصصان داخلی اطفال و عفونی مراقبت‌های ویژه برای کودکان هم حضور دارند.
دلیل کم بودن آمار این جراحی‌ها در کشور چیست؟
دلیل اصلی این است که دوقلوهای به هم چسبیده عمدتا یا مرده به دنیا می‌آیند یا چند ساعت بعد از تولد جانشان را از دست می‌دهند و به‌دست ما نمی‌رسند. دوقلوهای به هم چسبیده که زنده می‌مانند، آنهایی هستند که عوارض ناشی از چسبندگی اعضا، عوارض کمتری برایشان دارد.
این جراحی تنها در بیمارستان نمازی شیراز انجام می‌شود؟
در این‌باره اطلاعات دقیقی ندارم اما اگر جداسازی انجام شده و موفق بوده باشد، قطعا گزارش می‌کردند و خبر آن منتشر می‌شد. تاکنون چنین خبری را من نشنیده‌ام.
برای جداسازی این دوقلوها آیا نیاز به عضو پیوندی هم هست؟
معمولا در این کودکان اعضا وجود دارند اما مشترک هستند. ما به‌گونه‌ای آنها را تقسیم و بازسازی می‌کنیم که هر کودک ارگان‌های خودش را داشته باشد. تاکنون موردی نداشته‌ایم که به عضو پیوندی نیاز داشته باشد. سخت‌ترین عمل جداسازی دوقلوها هم همین مورد آخر بود که خرداد امسال انجام شد و لوزالمعده و اثنی‌عشر و مجرای صفراوی به‌گونه‌ای تقسیم شد که به هر کودک بخشی برسد.
این یعنی یک زندگی عادی برای دوقلوهای از هم جداشده؟
سال 93یک عمل جداسازی برای دوقلوهای لامردی داشتیم و آنها اکنون 10ساله هستند، من هر دوی آنها را گاهی ملاقات می‌کنم، در سلامت هستند. درباره دوقلوهای جدید هم اگر مشکلی پیش نیاید، از نظر زندگی عادی هیچ مشکلی نخواهند داشت.
جداسازی دوقلوها زمانبندی دارد؟
به شرایط چسبندگی کودکان بستگی دارد. ممکن است این کودکان از سر، سینه، شکم یا لگن به هم چسبیده باشند، معمولا در کودکانی که از شکم چسبندگی دارند، بهترین زمان جراحی 4تا 5ماهگی است. اما درباره مورد آخر زمانی که می‌خواستیم در 3 ماهگی آنها را از هم جدا کنیم، متوجه شدیم که چسبندگی آنها شامل چند ارگان است و به‌دلیل زمان زیاد عمل، ابتدا کبد آنها را جدا کردیم. اگر این کودکان از روبه‌رو چسبندگی نداشتند و به یکدیگر آسیب نمی‌زدند، می‌توانستیم زمان عمل را به تعویق بیندازیم اما درنهایت پس از 8ماه جداسازی کامل و تقسیم دستگاه گوارش را در آنها انجام دادیم.
آیا برای عمل جداسازی همه امکانات را داریم؟
در ایران سابقه لاله و لادن را داریم که از طریق مغز به هم چسبیده بودند و عمل آنها به‌عهده متخصصان مغز بود. تا جایی که من اطلاع دارم، در کشور ما طی یک دهه اخیر 3 مورد جداسازی دوقلوها بوده که به ما ارجاع دادند و با موفقیت انجام شد. موارد دیگر یا نبوده یا گزارش نشده است. ما با توجه به تجربه تیم پزشکان بیمارستان نمازی، آمادگی برای جراحی‌های سخت را داریم و این ظرفیت در شیراز فراهم است.
درباره آینده رشته جراحی کودکان نگرانی‌هایی از نظر تعداد پزشکان متخصص مطرح می‌شود. نظر شما در این باره چیست؟
این رشته در حال حاضر جزو رشته‌هایی است که ورود دستیار و فوق‌تخصص به آن آمار بسیار کمی دارد. در دانشگاه شیراز می‌توانیم سالانه یک یا 2 نفر تربیت کنیم اما در برخی سال‌ها حتی متقاضی هم وجود ندارد. در دانشگاه‌های دیگر هم وضعیت همین است. طی یک دهه آینده اگر استادان فعلی بازنشسته شوند، تعداد جراحانی که بتوانند کودکان را در آینده به خوبی عمل کنند، کم و نگران‌کننده پیش‌بینی می‌شود. جراحی کودکان ظرافت خاصی دارد و نسبت به جراحی بزرگسالان بسیار سخت‌تر و زمانبرتر است اما تعرفه یکسان برای آن درنظر گرفته‌اند. این حوزه بیمار کمتری دارد و درآمد آن را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. این مسئله در کشور به درستی دیده نشده و ممکن است در آینده جراحان اطفال که بتوانند کارهای بزرگی انجام بدهند، نداشته باشیم.
مکث
پیوند زنده به زنده برای کودکان
فوق تخصص جراحی کودکان درباره پیوندهایی که در بیمارستان نمازی شیراز برای کودکان انجام می‌شود، می‌گوید: «ما بزرگ‌ترین مرکزی هستیم که سالانه 800تا هزار پیوند را برای کودکان و بزرگسالان انجام می‌دهیم. بیمارستان پیوند اعضای شیراز از نظر تعداد بالاترین رنکینگ جهانی را دارد. همچنین علاوه بر پیوند از مرگ مغزی برای کودکان، ما پیوند زنده به زنده هم برای کودکان انجام می‌دهیم. به‌عنوان مثال قسمتی از کبد والدین برای کودکان مورد استفاده قرار می‌گیرد.»
