آوای دریا

محمود مولایی-روزنامه‌نگار

آیین «رزیف»، نوای کار است با چاشنی حماسی. از دوردست می‌آید؛ در میان آب‌های خلیج‌فارس روی لنج و کشتی. جزایر هرمزگان را فرا گرفته؛ به‌ویژه قشم، بندر کنگ و بندر لنگه، برآمده از کار ملوانان روی عرشه؛ آنها که سخت کار می‌کنند و با ریتم موسیقی خوش هستند. اجرای موسیقی هنگام کار، خستگی را از تن ملوانان خارج و ریتم آنها را تند می‌کند. حال و هوای خاصی دارد؛ چنان‌که به یک آیین کهن در این منطقه تبدیل شده است. «محمد راشدی» تمام عمرش را روی لنج گذرانده است، نوازنده عود است و حالا در بازنشستگی، نواختن عود را به نسل جوان آموزش می‌دهد و می‌گوید: «آیین رزیف، آوای دریایی است.»‌‌

صدای «نهیم»
هنگامی که افراد در 2 ردیف به اجرای موسیقی می‌پردازند به آن «رزیف» می‌گویند؛ نوازندگان، کار اصلی را به‌عهده دارند و در میان میدان قرار می‌گیرند. 3نفر نوازنده دهل، 2نفر نوازنده دایره و یکی، دو نفر «شلنج‌زن» (سنج کوچک) گروه موسیقی را تشكيل مي‌دهند. به‌ گفته محمد راشدی، به خواننده گروه «نهیم» می‌گویند: «قبلا نهیم از میان افراد باتجربه مانند ناخداها انتخاب می‌شد.» اشعار اغلب عربی است و گاهی زبان سواحیلی نیز در آن شنیده می‌شود.‌‌

آداب رزیف
آیین رزیف آداب خاصی دارد؛ ساده و در عین حال، پیچیده. این آیین، تلفیقی از نواها، موسیقی و حرکات دسته‌جمعی هماهنگ است که در اعیاد و مراسم جشن و سرور یا در هنگام کار اجرا می‌شود. آن طور که راشدی می‌گوید، رزیف در سبک‌های مختلف اجرا می‌شود. هر گروه در هر بندر یا کشورهای حوزه خلیج فارس سبک خود را برای اجرا دارند.‌

نهمه‌ها برای تشویق
آواهای دریایی یا نهمه‌ها برای تهییج، تشویق، ترغیب ملوانان و برای حفظ روحیه و ایجاد تنوع اجرا می‌شوند و برخی از این آوازها مضمونی حماسی دارند؛ ریتمی که گاه تند و گاه کند است. هر بخش از کار ملوانان با موسیقی خاصی همراه است. هر مرحله از فعالیت مانند برافراشتن بادبان، لنگر، تور، پاروکشیدن، بارگیری و تخلیه بار با آوای خاصی خوانده می‌شود. محمد راشدی با تأیید این موضوع می‌گوید: «برای هر
برنامه کاری ، آهنگ خاصی را اجرا می‌کنند. زمانی که می‌خواهند لنگر را از دریا بیرون بکشند، نوای خاصی را اجرا می‌کنند و حتی نوای روز روشن یا شب تاریک با هم تفاوت دارد.»  او توضیح می‌دهد: «وقتی یک مرتبه طناب را می‌کشیدند، به‌طور هماهنگ دست می‌زدند و دوباره تلاش می‌کردند که طناب را بکشند. بعد نوایی را به‌صورت هماهنگ می‌خواندند. در این آیین اشعار کهن خوانده می‌شود.»  زمانی که دریا توفانی می‌شود، فعالیت‌ها به سرعت صورت می‌گیرد و راشدی می‌گوید: «در این زمان دیگر وقت خواندن نیست و فقط زمزمه می‌کنند؛ ‌ای امان ... آی امان ... یا خدا ...»‌