میراث ساسانیان

سعیده مرادی-روزنامه‌نگار

در جنوب غربی استان تهران و در محدوده رباط کریم، بنای قدیمی، با عنوان کاروانسرای قلعه سنگی وجود دارد که جزو آثار تاریخی برجسته کشورمان محسوب می‌شود. این بنا که گوشه‌ای از شکوه و عظمت تاریخی این سرزمین را به نمایش می‌گذارد، به لحاظ معماری و تاریخی از ارزش بالایی برخوردار است. کاروانسرای قلعه‌سنگی علاوه بر زیبایی منحصر به فردی که دارد، اسرار زیادی را نیز در خود جای داده است که دیدن آن خالی از لطف نیست. کاروانسرای قلعه سنگی با قدمت 1500سال یکی از کاروانسراهای ایران است که در فهرست آثار یونسکو  قرار گرفته و ثبت جهانی  هم شده است.

پلن 4 ایوانی
براساس برآورد کارشناسان میراث فرهنگی کشورمان، قدمت ساختمان مرکزی قلعه سنگی به دوره ساسانیان و حتی پیش از آن برمی‌گردد. به زعم آنها معماری عمارت حاکم نشین قلعه سنگی از معماری آن ایام الهام گرفته است و ویژگی‌های منحصر به فردی دارد، اما پیشینه خود قلعه سنگی به اوایل دوره‌های اسلامی و زمان حکومت آل بویه در ایران برمی‌گردد. پلن این قلعه به سبک بناهای متداول دوران اسلامی، به‌صورت چهار ایوانی و با یک حیاط مرکزی است. به دلایل گوناگون همچون شرایط اقتصادی، نظامی، جغرافیایی و مذهبی ساخته شده و در ادوار مختلف به‌تدریج گسترش یافته است. به‌گفته باستان‌شناسان، ساخت این قلعه ۲۰۰سال به طول انجامیده و یکی از قلعه‌های حکومتی در کشورمان به شمار می‌رود که در ۱۳۸۲ در مجموعه آثار تاریخی ایران به ثبت رسیده است.

کاروانسرایی با اتاق‌های گنبدی
اینجا کهن‌ترین کاروانسرای فلات ایران در نزدیکی رباط کریم است. دیوار ضخیم کاروانسرا ارتفاعی معادل دوبرابر ارتفاع ساختمان‌هایی را دارد که در داخل آن قرار دارند. معماری این کاروانسرا شبیه به معماری مسجد جامع ساوه است. تنها اختلاف مسجد جامع ساوه با کاروانسرا این است که فضای خالی گوشه‌های اینجا را با اتاق‌های گنبددار پر کرده‌اند. طرح کلی این اثر تاریخی ساده و شامل چندین اتاق است که در‌ آنها به ‌سوی حیاط مرکزی باز می‌شود. در 3 طرف حیاط مرکزی 3 ایوان وجود دارد که عرض این ایوان‌ها حدود 5 متر است. در بازدید از این قلعه متوجه 4برج مدور _ هریک به قطر 5متر _ خواهید شد، در اضلاع چهارگانه قلعه، 4اتاق مربع شکل با سقف گنبدی بسیار عالی از نظر معماری قرار گرفته است.

رازهای سر به مهر
قلعه سنگی را به چند دلیل از مرموزترین بناهای تاریخی کشورمان می‌دانند. یکی از آنها، وجود چاه آبی به عمق حدود ۴۰متر است که تقریبا ۱۵قرن پیش ساخته شده‌ است. درحالی‌که با حفر چاه‌های ۲۰۰متری نیز در پرند نمی‌توان به آب رسید، چاه مرموز همواره 3 متر آب در خود دارد. از رازهای دیگر این قلعه وجود ۲۳ اسکلت انسان در آن است که ۶۵۰ سال پیش و در دوره سلجوقیان در این مکان دفن شده‌اند. مطالعات نشان می‌دهد اسکلت‌ها، شتابزده در این مکان دفن شده‌اند، چرا که در برخی قبرها چند جنازه یافت شده که با لباس‌های شخصی دفن شدند، درحالی‌که مسلمانان باید با کفن دفن ‌شوند. درباره اینکه اسکلت‌ها مربوط به چه اشخاصی است و چرا در اینجا دفن شدند، سؤال‌هایی است که همچنان بی‌پاسخ مانده‌اند و باستان‌شناسان هنوز جوابی برای آن پیدا نکرده‌اند.