جهان
ذخیره آب باران برای آبیاری درخت‌ها
کلانشهر‌های جهان از آب‌های سطحی و بارندگی‌ها برای تقویت فضای سبز بهره می‌گیرند
محمد سرابی-روزنامه‌نگار
زمین گرم و شهرها خشک و کم‌آب می‌شوند؛ اما انسان‌ها در محل زندگی خود به فضای سبز نیاز دارند. آبیاری این فضای سبز در کلانشهر‌های جهان با استفاده از جریا‌ن‌های سطحی آب و ذخیره آن انجام می‌شود تا منابع آبی دیگر مانند سد‌ها یا چاه‌ها به مصرف آشامیدنی برسد. شهرداری تهران نیز از سال‌ها قبل این رویکرد را در پیش گرفته و مخزن‌های ذخیره آب در مناطق 22گانه در حال ساخت است. بارندگی‌های فصلی می‌توانند ذخایر آبی شهر را برای مدتی تامین کنند؛ اما این کار نیازمند شبکه بزرگی به نام زیرساختهای سبز-آبی است که در کلانشهر‌های مناطق گرم جهان برای حفظ فضای سبز و محیط‌زیست شهری ساخته می‌شود. با افزایش گرمایش جهانی، شهر‌های بیشتری به‌دنبال ایجاد زیرساخت سبز-آبی در کنار زیرساختهای انرژی، حمل‌ونقل، تبادل‌داده‌ها، جمع‌آوری پسماند و... هستند. نکته مهم، رویکرد محیط‌زیستی در این روش است؛ زیرا در آن آبیاری گیاهان به‌صورت طبیعی و با استفاده از رطوبت خاکی انجام می‌شود که در فصل بارندگی آب را به‌خود جذب کرده است.
زیرساختهای سبز- آبی از فرانسه تا برزیل
زیرساختهای سبز-آبی (blue-green infrastructures) در ابتدا برای هدایت آب باران‌های ناگهانی به سفره‌های زیرزمینی ساخته شدند؛ اما در چند دهه گذشته به ابعاد مختلف توسعه پیدا کرده‌اند. این سازه‌ها ابتدا به شکل باغچه‌هایی کنار خیابان‌ها و بزرگراه‌ها بودند، با این تفاوت که سطح زیرین آنها به خاک اصلی ارتباط دارد و با لایه‌های بتنی غیرقابل نفوذ پوشانده نشده است. در برخی از این باغچه‌ها از مصالح ساختمانی مخصوص برای جذب بیشتر آب استفاده می‌شود.
بخشی از این زیرساخت‌ها هم شامل مخازن و دریاچه‌های بزرگ زیر پارک‌های شهری است که می‌تواند برای زمان طولانی آب را در خود نگه دارد. در زمستان و بهار جریان آب از این مسیر وارد خاک می‌شود یا مخازن را پر می‌کند و در فصل‌های گرم آبیاری گیاهان بدون اینکه نیازمند انتقال آب از فاصله زیاد و صرف انرژی باشد، انجام می‌شود.
اکنون مزیت‌های اصلی این رویکرد شامل مدیریت سیل، سازگاری با آب‌وهوا، تنش گرمایی کمتر، تنوع زیستی بیشتر، کیفیت بهتر هوا، بهداشت آب‌های جاری و حفظ خاک سالم، درنهایت به کاربردهای انسانی بیشتر مانند افزایش فضای تفریحی پارک‌ها از طریق تأمین سایه و سرپناه در داخل شهرها منجر می‌شود. چند سالی است که زیرساختهای سبز-آبی به حوزه زندگی انسانی راه یافته‌اند و چهارچوبی زیست‌محیطی برای سلامت اجتماعی، اقتصادی و بهداشتی محیط شهری ایجاد کرده‌اند. نتیجه دیگر ایجاد زیرساختهای سبز-آبی ایجاد فضای سبز شهری با هزینه کمتر است. درختانی که در این شبکه ساخته می‌شوند اغلب گونه‌های بومی متناسب با آب‌وهوای محلی‌اند که این امر، نیاز به نگهداری و آبیاری را کاهش می‌دهد.
اکنون زیرساختهای سبز-آبی شبکه‌ای است که راه‌حل‌های ترکیبی را برای حل چالش‌های اقلیمی از راه ایجاد فضای طبیعی فراهم می‌کند. دنیس فیتزجرالد، جامعه‌شناس، به خبرگزاری بلومبرگ می‌گوید: از پاریس در فرانسه تا شهر بویز در ایالت آیداهوی آمریکا، نهضت افزایش فضای سبز به شکل راه‌حلی برای مشکلات شهری از گرمای شدید و سیل تا بهبود سلامت روانی شهروندان درآمده است. در دوران همه‌گیری بیماری کرونا ثابت شد که دسترسی به این فضای سبز چه تأثیر اجتماعی و روانی مهمی دارد؛ درحالی‌که محیط شهری خشک، سطح زیادی از اضطراب و افسردگی را در ساکنان ایجاد می‌کند. شرط ایجاد تأثیر این است که فضای سبز به شکل عادلانه در شهر توزیع شده باشد.
استفان مک‌کاولی، استاد موسسه پلی‌تکنیک ورچستر، نیز دراین‌باره می‌گوید: زیرساخت سبز احتمالا مقرون‌به‌صرفه‌ترین، سریع‌ترین و فوری‌ترین مداخله است. ساخت مخازن آب سطحی و کاشت درختان برای جذب آب‌های سطحی در خاک و جلوگیری از جریان سیلاب می‌تواند در مدت کمی به پایداری برسد.
نکته مهم زیرساختهای سبز-آبی استفاده از گونه‌های گیاهی بومی، به شرط تنوع است تا آفت‌ها نتوانند با استفاده از یکدست‌بودن گونه‌های گیاهی طغیان کنند. در درازمدت جنگل‌های شهری در این مناطق تشکیل می‌شوند.
