گفت‌وگو با احسان فدایی؛ کارشناس بازار لوازم خانگی
خرده‌فروشان نمی‌توانند قسطی بفروشند
بیشترین حجم فروش اقساطی در بازار مربوط به لوازم خانگی است، این بازار در سال‌های اخیر دستخوش تحولات زیادی شده؛ یکی از مهم‌ترین این تحولات، رشد چشمگیر قدرت هایپرها در این بازار است. هایپرها با ارائه تسهیلات اقساطی، تخفیف‌های جذاب و تنوع بالای محصولات، سهم قابل‌توجهی از بازار را به‌خود اختصاص داده‌اند. البته این موضوع، نگرانی‌هایی را بین فعالان سنتی بازار لوازم خانگی، ازجمله خرده‌فروشان، ایجاد کرده است.احسان فدایی، کارشناس بازار لوازم خانگی در این گفت‌وگو، به بررسی این موضوع پرداخته که آیا خرید قسطی از هایپرها در بازار لوازم خانگی به‌صرفه و صلاح است؟
چگونه چند مرکز فروش محدود تا این حد در فروش اقساطی لوازم خانگی موفق شده‌اند؟
لوازم خانگی از اساسی‌ترین ملزومات افراد برای زندگی محسوب می‌شوند. ما می‌توانیم این اقساطی‌فروش‌های بزرگ را با عنوان هایپرها معرفی کنیم.
در این چند سال، همواره این بحث از طرف هایپرها مطرح شده که ما نمی‌توانیم با سبک و سیاق تغییرات متناسب با پیشرفت جامعه، حتی در سبک خرید و فروش مقاومت کنیم. برای نمونه از زمانی که تاکسی‌های اینترنتی وارد جامعه شدند و کار را با این روش آغاز کردند، به‌صورت خودکار آژانس‌ها از دور خارج شده و به نوعی حذف شدند.
آیا این مقایسه درست است؟
حامیان و موافقان شیوه هایپرها در فروش لوازم خانگی همواره موضوع توسعه بازار تاکسی‌های اینترنتی و هایپرهای فعال در حوزه مواد غذایی را مطرح می‌کنند اما این حامیان یک تفاوت بزرگ را درنظر نمی‌گیرند و به آن دقت نمی‌کنند، نکته اینجاست که تاکسی‌های اینترنتی، فعالیتی با قابلیت‌های وسیع‌تر و جدیدتر را برای فعالان و شاغلان این حوزه فراهم کرده‌اند.آغاز این فعالیت به هیچ‌وجه مانعی بر سر راه فعالان سنتی در بخش کار به‌عنوان تاکسی سرویس ایجاد نکرد .فعالیت تاکسی‌های اینترنتی باعث بیکاری فعالان سنتی این حوزه نشد بلکه شرایط بهتری برای آنها ایجاد کرد.
یعنی معتقدید هایپرها مانع خرده‌فروشان لوازم خانگی هستند؟
خرده‌فروشان لوازم خانگی یک شبکه توزیع هستند که از 70سال پیش و بعد از آغاز فعالیت صنعت لوازم خانگی در این حوزه فعالیت و نیازهای جامعه را در این بخش برطرف کرده‌اند.اگر شیوه فروش شبکه‌ای یا به‌اصطلاح سبک فروش مویرگی وجود نداشت، ما نیز مانند خیلی از کشورهای آمریکایی و اروپایی، در دوران کرونا به‌طور قطع با بحران جدی مواجه می‌شدیم.
نگرانی شبکه توزیع لوازم خانگی خرد چیست؟
در شبکه توزیع خرد لوازم خانگی، چند نگرانی وجود دارد، بانک‌ها به هایپرهای بزرگ به‌راحتی تسهیلات پرداخت می‌کنند، اما برای خرده‌فروشان حتی برای دریافت یک وام 100میلیون تومانی موانع بسیاری ایجاد می‌کنند.در دوران کرونا و دوران خروج برندهای خارجی از بازار ایران این شبکه خرد توزیع بود که توانست درخواست‌های بازار را تامین و برندهای ایرانی را جایگزین برندهای خارجی کند. حالا اما تولیدکنندگان برندهای ایرانی و هایپرها، بزرگ‌ترین ضربه را به شبکه خرد توزیع لوازم خانگی وارد کرده‌اند.
درباره نقش تولیدکنندگان برندهای ایرانی در این ماجرا بیشتر توضیح می‌دهید؟
تا زمانی که برندهای خارجی در ایران بودند، فروشندگان خرد با تابلوهای این برند در بازار فعالیت می‌کردند، بعد از رفتن این برندها از ایران، تولیدکنندگان داخلی با این تفکر که الان دیگر بازار در دست ماست و باید برای آینده پیش‌بینی و برنامه‌ریزی بکنیم، یک شبکه توزیع داخلی برای خودشان راه‌اندازی کردند.تولیدکنندگان داخلی لوازم خانگی با راه‌اندازی این برندشاپ‌ها، شبکه توزیع خرده‌فروش را با ندادن کالای تولیدی به نوعی از دور بازار خارج کرد، آن هم با این بهانه که این خرده‌فروشان پیش از این برندهای خارجی در بازار ارائه می‌دادند.
یعنی خرده‌فروشان دچار رکود شدند؟
فروش لوازم خانگی در حوزه خرده‌فروشی از اواخر سال1398 تا الان وارد یک رکود سنگین شده است، در یک سمت این رکود، تولیدکنندگان با برندشاپ‌هایشان قرار دارند و در طرف دیگر همکاری تولیدکنندگان با هایپرهای بزرگ و به حداقل‌رساندن یا قطع همکاری با خرده‌فروشان است.
تولیدکنندگان با این تصور که کار‌کردن با هایپرهای بزرگ برای آنها هم به‌صرفه‌تر است، هم اینکه با یک خریدار روبه‌رو هستند، همکاری خود با شبکه توزیع خرد را به نوعی قطع کردند.
یعنی تولیدکننده هیچ کالایی به خرده‌فروش نمی‌دهد؟
همیشه در بازار رسم بر این بوده که محصولات به‌صورت سبدی ارائه می‌شد، معمولا چند کالا در این سبد دارای بازار بهتری بودند و سریع‌تر فروخته می‌شدند و چند کالای دیگر دیرتر به فروش می‌رسیدند، اما الان تولیدکنندگان، محصولاتی را که جزو کالای اساسی و باب‌طبع بازار هستند و به راحتی به‌فروش می‌رسند را به هایپرها می‌دهند و اجناسی را که فروش آنها زمانبر است و به‌اصطلاح دارای خواب سرمایه هستند، به شبکه توزیع خرد ارائه می‌کنند.با این تفاسیر هایپرها به‌راحتی اجناس خود را به‌صورت اقساطی که مشتری بسیار بیشتری دارد به فروش می‌رسانند، اما امکان فروش اقساطی تقریبا به‌طور کامل از شبکه توزیع خرد گرفته شده و این بخش از بازار را با رکودی سنگین روبه‌رو کرده است.
در حال حاضر نگرانی اصلی در بازار لوازم خانگی چیست؟
پیش از این نگرانی اصلی انحصار در بخش تولید بود، اما نگرانی در حال حاضر مسئله انحصار در توزیع کالا در بخش لوازم خانگی است که تا حدود زیادی اتفاق افتاده است. این مسئله تاب‌آوری در شبکه خرد توزیع را به کمترین حد خود رسانده و این شبکه مقاومت خود را از دست داده است و فعالان این حوزه یکی پس از دیگری واحد صنفی خود را به‌دلیل ورشکستگی تعطیل می‌کنند.خطرناک‌تر از مسئله انحصار در توزیع، ماجرای انحصار در خرید است. وقتی شبکه خرد توزیع آرام‌‌‌آرام حذف شود، عملا تولیدکنندگان داخلی، نماینده اصلی خود که شبکه توزیع مویرگی است را از دست می‌دهند و بعد فقط باید روی هایپرها حساب باز کنند. باید توجه کرد که هایپرها فضای محدودی دارند و مانند فروشگاه‌های اینترنتی دارای یک بستر گسترده نیستند و دارای تعداد فروشگاه مشخصی هستند. با این روند و به مرور زمان به نقطه‌ای می‌رسیم که هایپرها، خواسته یا ناخواسته میزان جذب‌شان از تولیدکنندگان کاهش پیدا می‌کند.در حال حاضر هزارو324مجوز فعال در بخش تولید لوازم خانگی وجود دارد، از‌این تعداد اگر حتی 600واحد فعال واقعی باشند، به میزان بسیاری تولید لوازم خانگی انجام خواهد شد، آیا همین چند هایپر قادر به خرید و ارائه تمام این تولیدات خواهند بود؟ اما شواهد نشان‌دهنده این است که نهایتا 50واحد تولیدی در بخش لوازم خانگی فعال واقعی هستند که تمام تولید آنها انحصارا توسط هایپرها خریداری می‌شود و معضل انحصار در خرید را ایجاد می‌کند.
انحصار در خرید چه تأثیری در بازار خواهد داشت؟
وقتی انحصار در خرید ایجاد شود، این فروشنده است که بیشترین قدرت را در دست دارد و می‌تواند برای تولیدکننده تعیین کند که چه چیزی را به چه مقدار تولید کند و به چه قیمتی ارائه دهد.
تبلیغات هایپرهای لوازم خانگی چقدر واقعی است؟
یکی از انتقادات مهمی که درباره دستگاه‌های نظارتی وجود دارد این است که آنها چرا در مواردی اصلا دقت لازم را روی تبلیغات ندارند، به‌نظر می‌آید دستگاه‌های نظارتی در بعضی موارد بسیار سختگیرانه عمل می‌کنند و در بعضی موارد، به راحتی مشکلات را نادیده می‌گیرند.
مثلا در یک تبلیغ، شعاری با این مضمون وجود دارد که می‌گوید فروش لوازم خانگی قسطی با بهره کمتر از یک‌درصد که صددرصد کذب است. من یک کولر گازی را از همین هایپرها قیمت گرفتم و آن را با قیمت بازار مقایسه کردم، تعداد ماه‌های پرداخت اقساط را نیز محاسبه کردم و با تفاوت فاحش 39درصدی مواجه شدم؛ یعنی اینکه خریدار به جای بهره یک‌درصدی که در تبلیغات آن هایپر وجود دارد، 40درصد بهره پرداخت می‌کند.یک تبلیغ دیگر خیلی فراگیرتر است و در صدا و سیما و دیگر رسانه‌ها هم مرتب پخش می‌شود با این مضمون که می‌گوید خرید امسال با قیمت پارسال که این هم در واقع صحت ندارد. در صنعت خاص لوازم خانگی اعلام قیمت‌های جدید فرایند متفاوتی دارد، به‌گفته مسئولان این امر در وزارت صمت، هرسال اول باید اسناد و مدارک لازم و دلایل مبنی بر اینکه چرا باید فلان اجناس قیمتش افزایش بیابد از سوی تولیدکنندگان به وزارت صمت ارائه شود.این پروسه و نهایت اعلام قیمت جدید حداقل در سال‌های اخیر تا خردادماه به طول می‌انجامد و تا قبل از اعلام قیمت جدید در این زمان کسی اجازه فروش اجناس با افزایش قیمت را ندارد.هیچ‌یک از تولیدکنندگان لوازم خانگی داخلی تا قبل از پایان خرداد و ارائه لیست قیمت جدید از سوی سازمان حمایت از مصرف‌کنندگان اجازه هیچ‌گونه افزایش قیمت را ندارند؛ چرا که با جریمه‌های سنگین روبه‌رو خواهند شد.قیمت‌گذاری در محصولات وارداتی به قیمت ارز بستگی دارد و اینکه هایپرهای داخلی به‌هیچ‌وجه اجازه فروش محصولات خارجی را ندارند.
یعنی باید تبلیغات ممنوع شود؟
نه. اصلا من نمی‌گویم تبلیغ ممنوع شود، تبلیغات بخش جدایی‌ناپذیر بازار است.
منابع این هایپرها از کجا تامین می‌شود؟
قطعا بانک‌ها، این در حالی است که بانک‌ها در حال حاضر برای پرداخت وام‌هایی کوچک به مردم همکاری چندانی نمی‌کنند، اما به‌راحتی به چند شعبه هایپر تسهیلات هزاران میلیاردی پرداخت می‌کنند.
چرا مردم از هایپرها استقبال می‌کنند؟
وقتی قدرت خرید مردم به‌شدت پایین آمده و دیگر امکان خرید نقدی برای بسیاری از مردم وجود ندارد، پس آنها به‌طور خودکار به‌سوی این هایپرها روانه می‌شوند.
چه نگرانی‌هایی در مورد انحصار در توزیع لوازم خانگی وجود دارد؟
خرده‌فروشان امکان فروش اقساطی را از دست می‌دهند و رفته‌رفته از دور خارج می‌شوند، این مسئله در درازمدت تبعات بدی را در جامعه در پی خواهد داشت.
