میراث ماندگار صادق آل‌محمدص

آیت‌الله محمدباقر تحریری| استاد حوزه علمیه قم:

در 34 سال دوران امامت حضرت صادق(ع) زمینه‌هایی فراهم شد که ایشان بتوانند با رشد علمی جامعه و پرورش شاگردان بسیار، مکتب جعفری را بنیان نهند تا زمینه احیای شریعت محمدی(ص) در جامعه اسلامی آن زمان فراهم شود. دوران امام صادق(ع) پیچیده و پرتلاطم بود. در بخشی از آن، حکومت از بنی‌امیه به بنی‌عباس انتقال یافت. در آن سال‌ها امام صادق(ع) با درایت و مدیریت بالای خویش شکوفایی و رشد علمی جامعه را ممکن کردند تا با ارتقای بینش و دانش مردم نهضتی علمی و فرهنگی را سامان دهند. هنرمندی بالای ایشان این است که در اندک‌فرصت ایجادشده از نزاع میان اُمویان و عباسیان توانستند علوم و معارف الهی را در جامعه منتشر کنند و به استحکام باورهای اعتقادی مردم به‌خصوص شیعیان همت گمارند. دوران امامت صادق آل‌محمد(ع) با شکل‌گیری فرقه‌های گوناگون و به خصوص پیدایش مذاهب اربعه مصادف بود.
 در آن زمان هر گروه خود را به یکی از فرقه‌ها منتسب می‌کرد. اهمیت و عظمت کار علمی و فرهنگی امام صادق(ع) پس از زمینه‌هایی که پدر بزرگوارشان امام باقر(ع) فراهم کردند، چنان بود که گروه شیعیان نام مذهب خویش را جعفری قرار دادند و حضرت صادق(ع) را به عنوان رئیس مذهب خود به دیگران معرفی کردند. 

 گرچه شیعیان امام صادق(ع) را رئیس مذهب خود می‌دانند، این سخن به آن معنا و مفهوم نیست که مذهب جعفری را ایشان ابداع و اختراع کرده‌اند. بلکه مذهب جعفری همان مذهب ناب محمدی(ص) است که امام صادق(ع) احیاگر آن بوده‌اند و این مذهب تفسیر آیه هفتم سوره مبارکه بینه است که می‌فرماید: «أُولئِکَ هُمْ خَیرُ الْبَرِیةِ». به فرموده رسول خدا(ص) منظور از خیرالبریه، علی(ع) و شیعیان او هستند. چنان که پیامبر(ص) خطاب به امیرالمومنین(ع) فرمودند: «یا علی، تو و شیعیانت در حوض کوثر بر من وارد می‌شوید، در حالی که سیراب شده و صورتتان سپید است و دشمنان تو تشنه و در غل و زنجیر بر من وارد می‌شوند.» یکی از کار‌های بسیار مهم و ماندگار امام صادق(ع) در آن نهضت علمی و فرهنگی که از آن یاد شد، ناظر به تربیت و پرورش شاگردان بسیار است که این شاگردان فقط به شیعیان محدود هم نمی‌شدند. چنان که گفته‌اند برخی از معروف‌ترین و شاخص‌ترین علمای اهل سنت با واسطه یا بدون واسطه، در محضر حضرت، شاگردی کرده‌اند. امام جعفر صادق(ع) در ادامه نهضتی که پدرشان حضرت باقرالعلوم(ع) آغاز کردند، دانشگاه بزرگ جعفری را ایجاد کردند و در عرصه علوم عقلی و نقلی آن زمان به تربیت شاگرد پرداختند.

 این برای ما به عنوان محبان و شیعیان حضرت مایه بسی افتخار است که بزرگانی در جهان اسلام چون هشام‌بن حکم، محمدبن مسلم، مؤمن طاق، مُفضّل‌بن عمر و جابربن حیان از شاگردان ایشان بوده‌اند و تعداد این شاگردان چنان وسیع است که بنا بر منابع مؤثق تاریخ، شمار آنان بیش از 4 هزار نفر بود. 
 گروهی از این شاگردان خود شاگردان بسیاری داشته‌اند و آثار علمی متعددی از خود بر جای گذاشته‌اند؛ برای مثال هشام‌بن حکم بیش از 30 جلد کتاب نوشته و جابربن حیان نیز بیش از 200 کتاب در علوم مختلف، به خصوص رشته‌های عقلی، طبیعی و شیمی از خود به یادگار گذاشته و معروف است وی پدر علم شیمی در جهان است. این نهضت عظیم علمی و لزوم مجاهدت در این عرصه‌ها برای تبلیغ دین و پاسخ به شبهه‌ها، درسی است که از مکتب سعادت‌بخش امام صادق(ع) به خصوص در بعد علمی و فرهنگی فرا می‌گیریم. طلبه‌ها و روحانیان و استادان و دانشجویان کشورمان باید از این رهگذر در دفاع از آموزه‌های دینی و تحکیم بنیان‌های اعتقادی مردم و نسل جوان، بیش از پیش بکوشند.