روز مرگ علف‌های هرز

راحله عبدالحسینی-روزنامه نگار

آغاز بهار برای شالیکاران شمال کشور یعنی آماده کردن زمین‌های شالی برای کشت نشا. کاری سخت که از دیرباز با فرهنگ خاص خودش همراه بوده‌است. درست مثل همین روزها که شالیکاران قبل از کشت نشا آستین همت را بالا زده‌اند و دست به‌دست هم آیین «ایلِجار» را اجرا می‌کنند.
رسم و رسومی همدلانه برای تمیز کردن نهرها و کانال‌‌های آبی که به زمین‌های شالی منتهی می‌شود. این رسم کهن چند روزی طول می‌کشد و بعد از آن کشت نشا آغاز می‌شود. با وجود اینکه ماشین‌های کشاورزی این روزها به کمک کشاورزان آمده‌اند و لایروبی انهار هم تا حدودی مکانیزه شده، شالیکاران بر این باورند که رسم مهرورزانه «ایلجار» به برکت کشت کمک می‌کند و رسم و رسوم کشت نشا باید تمام و کمال اجرا شود.‌

نهرهای پاکیزه  
احمد فروزش، برنج‌کار روستای ملاسرای شهرستان شفت می‌گوید که اجرای این رسم تقریبا نصف روز طول می‌کشد و بسته به اینکه نهر چقدر طول داشته باشد و چقدر از علف‌هرز یا شاخ و برگ درختان پر شده باشد، کشاورزان برای تمیز کردن نهر وقت می‌گذارند. «نهرهای کوچک زودتر تمیز می‌شود و کانال‌های بزرگ وقت بیشتری می‌خواهد.» شهرستان شفت 14336هکتار شالیزار دارد که 60درصد آن از سد سفیدرود و 40درصد از رودخانه‌ها و آب‌بندان‌ها آبیاری می‌شود.

 قلع و قمع علف‌های هرز
خورشید هنوز خودش را به میانه آسمان نرسانده که گروه 10نفره کشاورزان با بیل و کلنگ هم‌مسیر شده‌اند. امروز در روستای نوخاله صومعه‌سرا رسم ایلجار اجرا می‌شود. رضا سپاسی از برنج‌کاران روستا به همشهری می‌گوید: «رسم ایلجار از رسوم کهن شالیکاری است. این رسم از اوایل بهار یا حتی چند روز مانده به عید نوروز آغاز می‌شد؛ زمانی که میراب یک روز را برای هر محله تعیین می‌کرد که رسم ایلجار را
اجرا کنند.» کشاورزان روستای نوخاله که برای رسم ایلجار دور هم جمع شده‌اند، پشت سر ریش سفید جمع حرکت می‌کنند و به طرف نهر می‌روند. سپاسی در توضیح بیشتر این آیین می‌گوید: «هر کشاورزی به اندازه وسعت زمین و نهری که برای آبرسانی دارد، با دیگر کشاورزان همراه می‌شود و در این رسم حضور دارد.»  کشاورزان بعد از خوش و بش کردن با نام و یاد خدا وارد نهر می‌شوند، علف‌های هرز را با بیل و کلنگ از ریشه درمی‌آورند و راه را برای عبور آب هموار می‌کنند.

رسم همدلی
علی‌اکبر نژادپارس، برنج‌کار روستای مرزدشت خمام نیز به همشهری می‌گوید که همدلی این رسم را زنده نگه‌داشته و ادامه می‌دهد: «برای من که عمری از خدا گرفته‌ام و به تنهایی نمی‌توانم مسیر آب را به زمینم هموار کنم این رسم بسیار کمک‌کننده است. انگار فلسفه‌اش هم همین است که هوای همدیگر را داشته باشیم. تقریبا 10نفر که برای ایلجار بیایند 3کیلومتر از نهر تمیز می‌شود. همدلی باعث می‌شود کار بهتر انجام شود و برکت داشته باشد.» برنج‌کارانی که تا زانو در نهر آب فرو رفته‌بودند تا هر مانعی که سد راه آب می‌شود را بردارند، حالا با خیال راحت زیر سایه درخت دور هم نشسته‌اند و به صدای آب گوش می‌دهند.  یک استکان چای ریخته‌اند و از زیروبم کشت نشای امسال با هم گپ می‌زنند. آنان امیدوارند امسال با حمایت از برنج‌کاران،  واردات برنج متناسب با نیاز کسری باشد.

مکث
مدیریت منابع آبی برای شالیکاری
زمین‌های کشاورزی استان‌های گیلان، مازندران و گلستان کماکان برای کشت نشا آماده می‌شوند و شالیکاران با لایروبی نهرها و آماده‌کردن خزانه نشا به استقبال فصل کشت نشا رفته‌اند. به گزارش همشهری،‌گیلان که بیشترین اراضی شالیکاری را دارد بیش از ۵۰درصد اراضی شالیزار شخم زده شده و آماده کشت نشاست.
به‌گفته رئیس سازمان جهادکشاورزی گیلان، شخم اولیه در بیش از ۱۱۶هزار هکتار از مجموع ۲۳۸هزار هکتار اراضی شالیزاری صورت گرفته و در ۱۱هزار هکتار از اراضی شالیکاری گیلان هم خزانه‌گیری انجام شده‌است. در شالیزارهای مناطق شرق و غرب گیلان که از منابع آب محلی و سنتی همچون رودخانه‌ها، چاه‌ها،  آب‌بندان‌ها و بارش‌ها استفاده می‌کنند، نشای پراکنده آغاز شده‌ است. زمان مناسب نگهداری نشا در خزانه‌ها حدود ۴۵روز و در بانک نشا ۲۴روز است و نگه‌داشتن بیشتر از آن موجب کاهش مرغوبیت محصول برنج می‌شود؛ به همین دلیل فعالیت‌ها طبق تقویم زراعی پیش می‌رود. تامین منابع آبی اصلی‌ترین دغدغه شالیکاران است و این‌طور که صالح محمدی خبر می‌دهد، با توجه به شرایط اقلیمی حاکم بر کشور و استان، ذخیره آبی سد سفیدرود نامطلوب است و ۵۵۰میلیون مترمکعب شده‌است؛ بنابراین اراضی تحت شبکه آبیاری سد باید به نکات فنی و مدیریت آبیاری توجه کنند. محمدی ادامه می‌دهد:‌ «رهاسازی آب سد از نیمه دوم اردیبهشت‌ماه اتفاق می‌افتد و احداث خزانه تا قبل از رهاسازی انجام می‌شود. پاکسازی نهرها موجب حرکت سریع آب پس از رهاسازی سد می‌شود.»  در استان مازندران نیز در ۱۵۱هزار هکتار از اراضی شالیکاری شخم و شیار و در بیش از ۱۲۵هزار هکتار خزانه‌گیری انجام شده‌است.