نقشه راه عبور از جنگ اقتصادی

 مردی صنعتگر و کارآفرین که هم سمت مشاور اقتصادی مصدق را در کارنامه دارد و هم از معتمدان دولت زمان جنگ و نخست‌وزیر وقت محسوب می‌شود. کسی که بدون داشتن تحصیلات دانشگاهی،  هم اقتصاددانان را به تحسین واداشته و هم فیلسوفان و عرفا را. یک مرد بی‌حاشیه و دوستدار ایران،  اسلام و تولید ملی که می‌گویند نخست‌وزیر دولت جنگ او را ناجی کشور از پرتگاه‌های مهلک دوران جنگ می‌دانست و معتقد بود بدون او،  ایران در زمان جنگ در حوزه اقتصاد شکست می‌خورد. اثرگذاری قابل تامل این مرد صنعتگر و کارآفرین در اقتصاد آن روزهای ایران را همدوره‌های او و کسانی که در کابینه اقتصادی دولت جنگ بوده‌اند نیز تأیید می‌کنند. او میرمصطفی عالی‌نسب است که کیومرث صابری،  مدیرمسئول گل‌آقا می‌گفت: وقتی او را می‌بیند یاد عرفای قرون ۵ و ۶ می‌افتد و دلش می‌خواهد سر بر شانه‌هایش بگذارد و خستگی‌اش را در کند. عالی‌نسب،‌ طلایه‌دار اداره امور اقتصادی ایران در دورانی است که کشور با جنگ نظامی و اقتصادی درگیر بود و بازخوانی اندیشه‌هایش می‌تواند در دوران فعلی نیز که کشور برای جنگ اقتصادی آماده می‌شود کارساز باشد.

به گزارش همشهری،  مرحوم عالی‌نسب،  پس از 86سال زندگی پرثمر،  در هفتم تیرماه 1384یعنی ۴ روز پس از انتخاب محمود احمدی‌نژاد به ریاست‌جمهوری درگذشت و پنجشنبه گذشته،  نکوداشت سیزدهمین سالگرد درگذشتش بهانه‌ای شد تا اقتصاددانان نهادگرا ضمن اینکه به ریشه یابی نابسامانی‌های اخیر اقتصاد ایران می‌پردازند،  در شماتت رانت‌خواران و خواص نیز سنگ تمام بگذارند و بگویند که عالی‌نسب چطور در مضائق دوران جنگ،  نه اجازه‌ داد قیمت ارز جهش کند و نه به رانت‌خواران میدان داد تا اقتصاد مملکت را بچاپند. در این میان،  فرشاد مومنی،  عضو هیأت علمی دانشکده اقتصاد علامه طباطبایی،  بخش عمده سخنرانی خود را به تشریح وضع موجود اختصاص داد و از بایدها و نبایدهای اقتصادی امروز گفت.

 رئیس مؤسسه پژوهشی دین و اقتصاد در تشریح وضعیت اقتصاد ایران در دوران جنگ تحمیلی،  اینگونه توضیح می‌دهد: در آن دوران ابعاد فشارهایی که بر اقتصاد ایران وارد می‌آمد چند ده برابر بیشتر از شرایط حاضر بود و امکانات بسیار کمتر،  اما کشور با مشکلات ربع قرن گذشته مواجه نبود. مثلا درآمدهای ارزی کنونی،  بیش از 6برابر درآمد ارزی سال 65است اما در آن زمان،  اقتصاد ایران با مشکلات کنونی درگیر نبود. در آن روزگار،  عالی‌نسب تصمیم‌گیری برای تخصیص دلارهای نفتی را به‌عهده مجلس گذاشت و استدلالش این بود که درآمدهای حاصل از نفت،  گاز و امثالهم،  مشاعا به کل ملت ایران تعلق دارد و تصمیم‌گیران آن باید کسانی باشند که ملت آنها را انتخاب می‌کنند. این رویکرد موجب شد ما شاهد این همه اتلاف و اسراف درآمدهای ارزی یا فساد و ناهنجاری نباشیم و به همت و پایمردی عالی‌نسب از شروع تا پایان جنگ نرخ ارز در حد 7تومان ثابت بماند. مومنی می‌گوید: آنچه باعث شد افزایش نرخ ارز در دوران جنگ رخ ندهد این بود که عالی نسب با کمک کارشناسان بانک مرکزی و سایر دستگاه‌ها متوجه شد آنچه در اقتصاد ایران به‌عنوان صادرات غیرنفتی مطرح می‌شود،  اسم رمز برگرداندن دلارهای نفتی به خارج است و به‌غیر از دو سه مورد استثنا،  خالص داده و ستانده ارزی تمام آنچه به‌نام صادرات غیرنفتی مطرح می‌شود،  منفی است. این اقتصاددان تأکید می‌کند: رانتی‌ترین اقدام‌ها به‌نام صادرات غیرنفتی انجام می‌شود درحالی‌که اقلام عمده این صادرات چیزی جز فرآورده‌های خام نفتی و پتروشیمی نیست،  همان‌ها که صدور ارز به‌نام صادرات غیرنفتی می‌کنند فشار می‌آورند که از طریق افزایش نرخ ارز تنبیهات بیشتری را برای مردم به‌خصوص فرودستان و تولیدکنندگان اعمال کنند در نتیجه صادرات غیرنفتی کنونی،  فشار به تولیدکنندگان و فرودستان و وابستگی به خارج است نه کمک به ارزآوری کشور و کمک به توسعه. او ایجاد بازار ارز ثانویه را نه راه نجات بازار ارز،  که باز کردن راه سوداگری دوباره در حوزه ارز می‌داند که باعث می‌شود به قیمت چاق شدن چند صد نفر آدم،  80میلیون نفر ایرانی بیچاره شوند.

عالی‌نسب و نجات  اقتصاد  ایران از پرتگاه‌

 فرشاد مومنی،  عضو هیأت علمی دانشکده اقتصاد علامه طباطبایی،  می‌گوید: عالی‌نسب در بررسی تاریخ ایران در جنگ جهانی دوم،  تجربیات و مسائل آن زمان را به یک تجربه دانایی ارزشمند تبدیل کرده و وقتی نتایج آن را با شهید بهشتی و شهید رجایی در میان گذاشته است،  از دل آن یک برنامه اجرایی بیرون آمده که تا پایان دوران  جنگ  استمرار داشته است. بر همین اساس،  نخست‌وزیر در جریان گفت‌وگوهایی که با تورگوت اوزال،  رئیس‌جمهور فقید ترکیه داشت،  گفته بود عالی‌نسب در سال‌های جنگ،  بارها ایران را از پرتگاه‌های مهلک نجات داد.