تا 10 میلیارد تومان وام را ‌ضمانت‌ می‌کنیم

بهزاد رنجبر- روزنامه‌نگار

تامین مالی اگر نگوییم اصلی‌ترین سرفصل فعالیت‌های اقتصادی است می‌توانیم بگوییم که مهم‌ترین آنهاست. در چنین شرایطی یکی از مشکلات اغلب بنگاه‌های اقتصادی مشکل کمبود نقدینگی است. بسیاری از شرکت‌ها برای اجرای طرح‌های توسعه یا تامین سرمایه در گردش با مشکل مالی مواجهند. این در حالی است که منابع نظام بانکی محدود است و دریافت وام‌های بانکی نیز به ضمانت‌نامه‌ها و وثایق مختلفی نیاز دارد. در چنین شرایطی شرکت‌های بزرگ و دولتی اغلب دسترسی آسان‌تری به منابع مالی نظام بانکی و بازار سرمایه دارند، اما برای شرکت‌های کوچک موانع مختلفی وجود دارد. با وجود این موانع، یک راه‌حل نیز برای صنایع کوچک وجود دارد و آن مراجعه به صندوق ضمانت سرمایه‌گذاری صنایع کوچک است که از طریق صدور ضمانت‌نامه، دریافت وام از نظام بانکی را برای شرکت‌های کوچک تسهیل می‌کند. در همین زمینه روزنامه همشهری گفت‌وگویی را با محمدحسین مقیسه، مدیرعامل صندوق ضمانت سرمایه‌گذاری صنایع کوچک انجام داده است. او در این گفت‌وگو صفر تا صد نحوه دریافت ضمانت‌نامه برای دریافت وام از طریق این صندوق را تشریح کرده است.

 آقای مقیسه! خیلی سریع سراغ موضوع جذاب پول و نقدینگی برویم؛ بهترین راه و چاه تامین‌مالی برای آنهایی که به‌اصطلاح دانه‌درشت نیستند، چیست؟
در ادبیات تأمین مالی می‌توانیم نحوه تأمین مالی بنگاه‌های اقتصادی را به شکل‌های مختلفی تقسیم‌بندی کنیم؛ یکی از تقسیم‌بندی‌ها تامین مالی از طریق بازار بدهی یا بازار سرمایه است. استفاده از تسهیلات بانکی، در حوزه بازار بدهی قرار می‌گیرد. وقتی در بازار بدهی تأمین مالی می‌کنیم، بنگاه اقتصادی متعهد به‌بازپرداخت پول است و طبیعتا تأمین‌کننده مالی که عموما نظام بانکی است، وثیقه‌هایی را از مشتری برای تعهد بازپرداخت دریافت می‌کند.  مسیر تامین مالی از بازار سرمایه اما متفاوت است. وقتی بنگاه اقتصادی می‌خواهد از طریق بازار سرمایه تأمین مالی کند، بخشی از سهام خود را عملا واگذار می‌کند و کسانی که این سهام را می‌خرند، صرفا ریسک نوسانات ارزش سهام را دارند و بنگاه در اینجا ملزم به‌باز‌پرداخت تسهیلاتی نیست که دریافت کرده است.
صنایع کوچک منابع مالی‌شان را عمدتا از کجا تامین می‌کنند؟
 بالغ بر ۹۵درصد تامین مالی بنگاه‌های کوچک از طریق بازار بدهی یعنی بانک‌ها و مؤسسات مالی و اعتباری انجام می‌شود.
در کشور‌های دیگر وضعیت چگونه است؟
بانک جهانی گزارشی را از کشورهای درحال توسعه تهیه کرده است. در این گزارش برآورد شده حدود ۱۳۱میلیون بنگاه اقتصادی کوچک و متوسط در کشور‌های درحال توسعه وجود دارد که با شکاف تأمین مالی مواجهند. عدد بسیار بزرگی است. به لحاظ مبلغ، ۵هزارمیلیارد دلار شکاف تأمین مالی برای بنگاه‌های کوچک و متوسط در کشور‌های درحال توسعه وجود دارد؛ بنابراین موضوع شکاف تأمین‌مالی یا دسترسی ناکافی بنگاه به منابع مالی موضوعی بسیار مهم و جدی در کشور‌های در حال توسعه است.
میزان شکاف تامین مالی در اقتصاد ایران چقدر است؟
متأسفانه در ایران آمار خیلی دقیق و شفافی وجود ندارد یا به‌طور دقیق‌تر اصلاً وجود ندارد، اما می‌توانیم بگوییم همانطور که در کشور‌های در حال توسعه بالغ بر ۵۰درصد از نیاز‌های مالی بنگاه‌ها تأمین نمی‌شود در ایران نیز ۵۰درصد بنگاه‌های کوچک و متوسط با شکاف تأمین مالی مواجه هستند.
صندوق شما چه کمکی به تامین مالی شرکت‌های کوچک می‌کند؟
 در تمام کشور‌ها، به‌ویژه کشور‌های درحال توسعه بین بنگاه کوچک و متوسط و نظام بانکی همیشه یک دیوار وجود دارد؛ به این معنا که ارتباط این دو بخش خوب شکل نمی‌گیرد و تأمین مالی به شکل مطلوبی انجام نمی‌شود. یکی از کاربردی‌ترین راه‌ها برای کم کردن ارتفاع یا ضخامت این دیوار استفاده از صندوق‌های ضمانت است. به بیان دیگر صندوق‌های ضمانت بین این دو بخش یعنی بنگاه و نظام بانکی قرار می‌گیرند. صندوق ضمانت سرمایه‌گذاری صنایع کوچک نیز درواقع در این بخش فعال است.  به شکلی که ما واحد‌های صنعتی کوچک را اعتبار‌سنجی می‌کنیم، ریسک آنها را ارزیابی و براساس داشته‌های خودشان، وثایقی را از آنها طلب می‌کنیم. با این روش ما ضمانت‌نامه‌هایی را برای صنایع کوچک صادر می‌کنیم که جایگزین وثیقه‌ای می‌شوند که نظام بانکی از این واحد‌ها طلب می‌کند. البته باید شرایط صدور این ضمانت‌نامه‌ها را آسان کنیم و کارمزد‌هایی را که از بنگاه‌ها می‌گیریم به حداقل ممکن برسانیم.
آیا شرکت باید حائز شرایط خاصی باشد که مشمول دریافت ضمانت‌نامه از صندوق شود؟
همین که در زمره صنایع کوچک باشد و مجوز رسمی فعالیت اقتصادی داشته باشد، کافی است. منظور ما از صنایع کوچک، صنایعی است که زیر ۵۰نفر در آن بنگاه مشغول به فعالیت هستند. مجوز رسمی نیز می‌تواند پروانه بهره‌برداری از وزارت صنعت یا جواز کسب از یک صنف تولیدی کشور باشد. این بنگاه‌ها می‌توانند از خدمات ما استفاده کنند. البته شرکت‌هایی که به ما مراجعه می‌کنند طیف‌های مختلف اعتباری هستند. به‌عبارتی ما مشتریان را در گروه‌های اعتباری A تا F رتبه‌بندی می‌کنیم و براساس آن وثایق موردنظر را از شرکت طلب می‌کنیم و تصمیم اعتباری می‌گیریم.
سقف پرداخت وام به شرکت‌ها براساس ضمانت‌نامه‌های شما چقدر است؟
سقف ضمانت‌نامه‌هایی که فعلاً توسط صندوق صادر می‌شوند، ۵میلیارد تومان است و قرار است در هفته‌های آینده این سقف دوبرابر شود.
ما مجوز اولیه را برای این موضوع دریافت کرده‌ایم و فقط تشریفات اداری آن باقی مانده است. این تشریفات اداری که طی شود، به‌نظر می‌رسد در هفته‌های آینده و نهایتا تا پایان سال می‌توانیم سقف اعتبارمان را به دوبرابر افزایش دهیم. درسال آینده هم براساس برنامه هفتم توسعه یک تغییر نام و تغییر مأموریت به مؤسسه داده شده است؛ به‌طوری که نام صندوق از صندوق ضمانت به صندوق حمایت تبدیل می‌شود.
با این تحولات چه تغییری در فعالیت شما ایجاد خواهد شد؟
وقتی یک صندوق براساس ادبیات امروز حمایت می‌شود، علاوه بر صدور ضمانت‌نامه باید در اعطای تسهیلات چه به شکل مستقیم و چه به شکل غیرمستقیم هم فعالیت کند؛ بنابراین از ماه‌های آغازین سال بعد علاوه بر صدور انواع ضمانت‌نامه‌هایی که تا الآن طراحی کرده‌ایم، وارد بحث تأمین مالی مستقیم و غیرمستقیم خواهیم شد. منظور از غیرمستقیم هم این است که منابعی را با نظام بانکی تلفیق کنیم یا از ابزار‌های مختلفی که در تأمین مالی وجود دارد، استفاده کنیم؛ بنابراین در سال آینده علاوه بر اینکه سقف اعتبار ما دوبرابر می‌شود، ممکن است با توجه به مأموریت جدید این سقف‌ها برداشته شوند یا ارقام آن به شکل قابل‌توجهی افزایش پیدا کند.
تاکنون چندضمانت‌نامه برای صنایع کوچک صادر کرده‌اید و مهم‌ترین شرکت‌هایی که تاکنون از پوشش مالی شما استفاده کرده‌اند، کدامند؟
اگر بخواهم یک آمار کلی بدهم صندوق ضمانت سرمایه‌گذاری صنایع کوچک از اوایل دهه‌90تاکنون بالغ بر ۲هزار و ۵۰۰فقره ضمانت‌نامه به ارزش ۲۰هزار میلیارد ریال صادر کرده است.
مبلغ 5میلیارد‌تومان تا چه حد می‌تواند مشکل کمبود نقدینگی صنایع کوچک را حل کند؟
اگر یک سال اخیر را کنار بگذاریم که هم نرخ ارز و هم مباحث مربوط به تورم چالش ایجاد کرده است، تا ابتدای سال ۱۴۰۰ این ۵میلیارد تومان بالغ بر ۹۰درصد نیاز‌های صنایع کوچک را برای مشتریان ما برآورده کرده است. ۵میلیارد تومان تا پایان سال ۱۴۰۰عدد قابل‌توجهی بود، اما با توجه به افزایش قیمت ارز و تورم سقف پرداخت‌ها باید افزایش یابد. با همین استدلال درخواست کردیم که این ۵میلیارد تومان به ۱۰میلیارد تومان افزایش یابد. شاید گفته شود ۱۰میلیارد تومان هم پولی نیست، اما بررسی‌ها نشان می‌دهد با ۱۰میلیارد تومان، بخش قابل‌توجهی از نیاز‌های یک بنگاه کوچک واقعا برآورده می‌شود. ما در این مورد مطالعه دقیق آماری داشتیم.
مطالعه‌ای انجام شده است که نشان دهد این پول‌ها صرف چه اموری در صنایع می‌شود؟
تسهیلاتی که در بخش ضمانت‌نامه‌های اعتباری توسط بانک‌ها پرداخت می‌شود و ما به‌عنوان رکن ضامن ورود می‌کنیم، در 2دسته کلی تقسیم‌بندی می‌شوند؛ یکی طرح‌های ایجادی و دیگری سرمایه در گردش. البته طرح‌های توسعه‌ای هم وجود دارد که بینابین این دو دسته تقسیم‌بندی می‌شود. طرح‌های ایجادی باید یکی، 2 سال پس از دریافت تسهیلات به بهره‌برداری برسند.
ما در بخش ضمانت‌نامه درواقع پشت سر مؤسسات مالی و اعتباری حرکت می‌کنیم؛ یعنی مؤسسات مالی اعتباری باید تسهیلات را برای بنگاه مصوب کنند و بعد از ما درخواست ضمانت نامه کنند و ما به‌عنوان رکن ضامن ورود کنیم؛ بنابراین ما در اینجا خیلی برای اینکه سهم ضمانت‌نامه‌های ایجادی یا ضمانت‌های مربوط به سرمایه در گردش بالا برود، تصمیم‌گیرنده نیستیم.
سهم کدام ضمانت‌نامه‌ها بیشتر است؟
در یکی،  دو دهه گذشته به‌دلیل شرایط اقتصادی، قوانین و مقررات و سیاست‌های نظام بانکی سهم تسهیلات ایجادی بیشتر بوده است؛ به‌گونه‌ای که میانگین ضمانت‌نامه‌هایی که از سوی صندوق صادرشده از ابتدای فعالیت تاکنون بالغ بر ۵۰درصد بوده است. اما در 2سال گذشته این آمار نصف شده است؛ یعنی از ۵۰درصد به زیر ۳۰درصد رسیده است و این نشان‌دهنده این است که سمت و سوی اعتبارات و تسهیلات از طرح‌های ایجادی به بخش سرمایه در گردش منتقل شده است.
علت این موضوع چیست؟
به‌دلیل اینکه در طول سال‌های گذشته کارخانه‌ها ایجاد و خطوط تولید نصب شده‌اند، این بنگاه‌های‌اقتصادی پس از طی این مراحل اکنون به سرمایه در گردش نیاز دارند. به‌نظرمی‌رسد این سیاست درستی است و بهتر است تمرکز اصلی بر پرداخت تسهیلات برای سرمایه در گردش باشد. درواقع بهتر است به جای احداث کارخانه‌های جدید، ظرفیت بنگاه‌های فعلی افزایش یابد؛ مثلا اگر کارخانه‌ای با 50درصد ظرفیت فعالیت می‌کند بهتر است با پرداخت تسهیلات در گردش ظرفیتش به 70درصد افزایش یابد. این درواقع مقتضیات امروز اقتصاد، صنعت و صنایع کوچک است.
یکی از وظایفی که در اساسنامه صندوق ضمانت سرمایه‌گذاری صنایع کوچک تعریف شده، فراهم کردن زمینه‌ توسعه‌ سرمایه‌گذاری بخش غیردولتی است. پرسش اصلی این است که تسهیلات اعطا شده تا چه حد به‌دست بخش خصوصی واقعی رسیده است؟
قانون اصلاً به ما اجازه نمی‌دهد که به بخش غیرخصوصی ورود کنیم. اگر منظور شما دولتی یا خصولتی است، اصلاً قانون به ما چنین اجازه‌ای نمی‌دهد؛ بنابراین تا الآن حتی یک فقره ضمانت‌نامه هم برای این بخش‌ها صادر نشده است؛ ضمن اینکه صنایع کوچک اصولا نمی‌توانند در بخش دولتی و خصولتی قرار بگیرند. سقف ضمانت‌نامه‌های ما در حال حاضر ۵میلیارد تومان است. اصلاً این عدد و رقم هم به‌کار شرکت‌های دولتی یا خصولتی نمی‌آید. به‌نظر می‌رسد که سقف گذاشتن برای ضمانت‌نامه‌های ما کاملا هوشمندانه بوده است.

نکته
شرکت‌هایی که می‌توانند به صندوق مراجعه کنند
 همه شرکت های کوچک می‌توانند بدون محدودیت به صندوق ضمانت سرمایه‌گذاری صنایع کوچک مراجعه و از خدمات این صندوق استفاده کنند، اما باید صنایع کوچک باشند؛ یعنی زیر ۵۰ نفر نیروی کار داشته و دارای مجوز رسمی تولید باشند.

صدور ضمانت نامه برای شرکت‌ها‌ی دانش بنیان
شرکت‌های دانش‌بنیان می‌توانند تأثیر زیادی در اشتغال و تولید داشته باشند. در حال حاضر ۳۰ درصد سبد سرمایه‌گذاری(پرتفوی) صندوق ضمانت سرمایه‌گذاری صنایع کوچک به شرکت‌های دانش‌بنیان اختصاص دارد. در سال‌هایی که صندوق ضمانت سرمایه‌گذاری صنایع کوچک ضمانت‌نامه صادر کرده است، میانگین این عدد حدود یک‌درصد بوده؛ درحالی‌که این عدد در سال گذشته به ۳۰درصد رسید. در حال حاضر می توان گفت برای تمام شرکت‌های دانش‌بنیان ضمانت‌نامه صادر می شود. صندوق ضمانت سرمایه گذاری صنایع  کوچک تفاهمات خیلی خوبی نیز با صندوق نوآوری و شکوفایی دارد. به شکل گسترده‌تری هم با نظام بانکی فعالیت می کند تا بتواند برای  شرکت‌های دانش‌بنیان ضمانت‌نامه  صادر کند. بنابراین یکی از اتفاقات خیلی جدی در یک سال گذشته صدور ضمانت‌نامه برای شرکت‌های دانش‌بنیان با شرایط فوق‌العاده سهل و آسان بوده است.

توصیه  به شرکت‌‌های کوچک
با توجه به مدل‌های اعتبار‌سنجی که در صندوق وجود دارد تسویه بموقع تعهدات به‌شدت در رتبه‌های بعدی همان شرکت تأثیرگذار است؛ یعنی چنانچه یک شرکت یک یا 2 ضمانت‌نامه دریافت و در سررسید تسویه کند، می‌تواند رتبه‌های بهتری را براساس مدل‌های اعتبارسنجی دریافت کند. این رتبه بهتر، 3معنای خیلی خاص اقتصادی دارد؛ اول اینکه وقتی شرکت رتبه اعتباری بهتری داشته باشد، می‌توانیم پرداخت ارقام بالاتری را به این شرکت ضمانت کنیم، دوم اینکه رتبه بهتر و مناسب‌تر اعتباری به‌معنای کم کردن وثایق غیرمنقول است و سومین معنای آن هم کاهش کارمزد است. چنانچه این تعامل 2سویه شکل بگیرد، صندوق ضمانت سرمایه‌گذاری صنایع کوچک به سرعت می‌تواند در یک چشم‌انداز کوتاه‌مدت ضمانت‌نامه‌های آسان‌تر با اعداد بالا‌تر و با هزینه‌های پایین‌تر صادر کند. اگر تسویه تسهیلات دریافتی از سوی شرکت‌ها بموقع انجام نشود، آن شرکت حتما برای دریافت دوباره ضمانت‌نامه با چالش‌هایی مواجه می‌شود و در بهترین حالت رتبه اعتباری‌اش کاهش می‌یابد. ‌بنابراین تسویه ‌بموقع تعهدات از سوی شرکت‌ها می‌تواند کمک فوق‌العاده‌ای به حساب آید.