حاشیه زائد بر اصل

سعید‌مروتی

صفت بین‌المللی جشنواره فجر را چقدر می‌توان جدی گرفت؟ جشنواره‌ای که نخستین دوره‌اش با حضور فیلم‌های خارجی و به‌عنوان رخدادی بین‌المللی برگزار شده بود و از دوره دوم تبدیل به رخدادی داخلی شد. مدیریت وقت سینما در آن سال‌ها، همه‌‌چیز را در راستای راه انداختن چرخ تولید تعریف می‌کرد. سینمای ایران از سال۶۲ از بلاتکلیفی سال‌های اولیه پیروزی انقلاب بیرون آمده بود و مدیریت منسجم سینما در دهه 60، راه‌اندازی سینمای ایران با حضور نسل تازه سینماگران را به‌عنوان ماموریت خود تعریف کرده بود؛ بنابراین تمام تمرکز جشنواره فجر روی فیلم‌های ایرانی گذاشته شد و صفت بین‌المللی از فیلم فجر حذف شد. البته بخش‌های مرور آثار خارجی در جشنواره وجود داشت، ولی چیزی به نام بخش رقابتی با حضور فیلم‌های خارجی در کار نبود‌. نمایش فیلم‌های خارجی هم از جشنواره ششم مهم شد‌؛ سالی که در بخش مرور آثار تارکوفسکی، همه فيلم‌هاي این کارگردان در جشنواره به نمایش درآمد و در بخش نمایش‌های ویژه، فیلم‌های مهمی از کارگردان‌هایی چون میکلوش یانچو، ارمانو اولمی، یوسف شاهین و برادران تاویانی پخش شد. جشنواره فیلم فجر از دوره هفتم، دوباره بین‌المللی شد. در این سال‌ها استقبال تماشاگران از فیلم‌های خارجی همپای بخش‌های داخلی گرم و پرشور بود. داستان صف‌های طولانی سینما عصر جدید برای اوزو برسون و تارکوفسکی و پاراجانف، مربوط به همین سال‌هاست؛ سال‌هایی که دسترسی به فیلم خارجی مثل امروز آسان نبود و خیلی‌ها «همشهری کین» اورسن ولز و «خوشه‌های خشم» جان فورد را نخستین‌بار در جشنواره فجر دیدند. از دهه 70 با افزایش دسترسی به فیلم‌های خارجی، از اهمیت آثاری که در بخش‌های مرور و رقابتی بین‌الملل به نمایش درمی‌آمدند کاسته شد و از اواخر این دهه به‌نظر می‌رسید بخش بین‌الملل جایی است برای دلجویی از فیلمسازانی که فیلم‌هایشان در مسابقه سینمای ایران امیدی به بردن جایزه ندارند. در دهه80 جشنواره به 2نیمه تقسیم شده بود و در نیمه اول که تمرکز بر نمایش فیلم‌های خارجی بود، گفته می‌شد تنور جشنواره هنوز گرم نشده است.
در گذر سال‌ها از اهمیت بخش بین‌الملل جشنواره کاسته شد؛ تا جایی که در دهه 90با جدایی این بخش، جشنواره جهانی فجر متولد شد که در اردیبهشت‌ماه برگزار می‌شد؛ جشنواره‌ای که پس از چند سال برگزاری، با تغییر مدیریت سینما، دوباره به خاستگاه اولیه‌اش بازگشت. حالا و برای سومین سال پیاپی جشنواره فیلم فجر به‌صورت بین‌المللی برگزار می‌شود؛ آن هم با کمترین اطلاع‌رسانی درباره فیلم‌ها و تلاش برای جذب تماشاگر برای دیدن فیلم‌های حاضر در این بخش. به‌نظر می‌رسد بین‌المللی بودن جشنواره فجر تنها در دایره محدود مدیران معنا دارد و به رسمیت شناخته می‌شود و جشنواره برای مردم همین
فیلم‌های ایرانی است.