مسیر دشوار سینمای مستقل

شقایق عرفی‌نژاد

در ششمین روز جشنواره فجر، فیلم نپتون ساخته محمدابراهیم غفاریان اکران شد. این فیلم درباره پدر و مادری است که بی‌آنکه قصد بدی داشته باشند، از فرزندشان غافل شده‌اند و همین او را دچار مشکل می‌کند. محمدابراهیم غفاریان در یک دوره در صداوسیمای مرکز خراسان به‌عنوان دستیار یک و برنامه‌ریز فعالیت داشته است، از سال 85 تا سال 95 آنطور که می‌گوید بالغ بر 2هزار دقیقه مستند تلویزیونی برای شبکه‌های مختلف تولید کرده و بعد هم سینمای مستند مستقل را برای ادامه فعالیتش انتخاب کرده است. دلیلش را هم اینطور توضیح می‌دهد که دوران سربازی به‌عنوان مستندساز در ناجی هنر خدمت کرده است. پس از این است که به ساخت مستندهای اجتماعی علاقه‌مند می‌شود و شاخص‌ترین کارش در این حوزه مستند «خواب در بیداری» بوده که نخستین مستند بلندی است که در سیمای مرکز خراسان تولید شده و حضورهای بین‌المللی هم داشته است. با او درباره نخستین فیلم داستانی بلندش، نپتون که در جشنواره امسال حضور دارد، صحبت کرده‌ایم.

چه شد که از سینمای مستند و ساخت مستندهای اجتماعی به سینمای داستانی رسیدید؟
سینمای داستانگو علاقه اولیه من در گذشته بوده است و همیشه می‌دانستم که این کار را می‌کنم. نوشتن و قصه‌گویی همیشه از علایق من بوده و در طول این سال‌ها همراه مرجان ساداتی که همسرم است و نویسندگی فیلمنامه نپتون را هم برعهده داشته، می‌نوشتیم. نخستین جایزه‌ام را هم به‌خاطر فیلمنامه گرفته‌ام؛ بنابراین حتما برای ساخت فیلم داستانی بلند هدف‌گذاری وجود داشته است. الان هم البته اینطور نیست که از سینمای مستند جدا شده باشم و در این حوزه هم کار خواهم کرد.

الان که فیلم به انتها رسیده نخستین تجربه کارگردانی‌‎تان به‌نظرتان چطور بوده است؟
مسیر بسیار سختی بود؛ به‌خصوص وقتی با یک موضوع اجتماعی و تربیتی فیلم می‌سازید و هیچ حمایتی هم نمی‌شوید، کار خیلی سخت‌تر می‌شود. اگر همراهی گروه نبود، واقعا نمی‌توانستم فیلم را بسازم؛ از این نظر واقعا از آنها ممنونم. روند ساخت فیلم اول و مراحل بعدی و مباحث مربوط به تولید که قیمت‌ها هر لحظه تغییر می‌کند و نمی‌توانید یک هفته بعد را پیش‌بینی کنید، کار را به‌شدت سخت می‌کند.

از انتخاب فیلمنامه بگویید. وقتی تصمیم گرفتید این فیلم را بسازید، فیلمنامه کامل داشتید؟
اواخر سال99 درگیر ساخت یک مستند بودم. آن زمان یکی از دوستانم گفت دقت کردی پدر و مادرها به بهانه ساختن آینده فرزندشان، حال او را فراموش می‌کنند؟ مثلا می‌گویند بیشتر کار می‌کنیم تا وقتی بچه بزرگ شد، برایش خانه یا ماشین بخریم؛ درصورتی که وقتی بچه بزرگ شود، خودش می‌تواند این کار را انجام دهد. این حرف به‌نظرم خیلی جالب بود؛ چون خیلی هم فراگیر است و فقط مختص جامعه ما نیست. همین یک خط را در اختیار مرجان ساداتی، نویسنده فیلمنامه گذاشتیم و او فیلمنامه کار نپتون را نوشت.

در طول نوشتن فیلمنامه در جریان اتفاقی که داشت می‌افتاد، بودید؟
وقتی نسخه اولیه تمام شد، آن را خواندم، ولی در طول نوشتن کاری نداشتم. بعد نظراتم را گفتم و بازنویسی شد، ولی در کار او دخالت نمی‌کردم.
چطور تهیه‌کننده پیدا کردید؟ فکر می‌کنم سخت‌ترین بخش کار همین است.
با همان دوستی که درباره طرح صحبت کردیم و یکی دیگر از دوستانم و خودم سرمایه گذاشتیم و کار را ساختیم، ولی از نظر تهیه‌کنندگی من ابتدا با یک تیم کار را شروع کردم و تأییدیه فیلم اولی را از فارابی و پروانه ساخت را گرفتم، ولی با تهیه‌کننده اول تفاوت دیدگاه داشتیم؛ به همین دلیل کار در مرحله پیش‌تولید متوقف شد. تا اینکه امسال سیدضیا‌ هاشمی، رئیس جامعه صنفی تهیه‌کنندگان، سیاوش امین‌پور را به‌عنوان تهیه‌کننده به ما معرفی کرد. آقای امین‌پور فیلمنامه را خواند و پذیرفت به‌عنوان تهیه‌کننده ما را همراهی کند.

از انتخاب بازیگران بگویید. چطور به این ترکیب بازیگران رسیدید؟
من چون از سینمای مستند می‌آیم، از همان روز اول تصمیم گرفتم سمت بازیگرانی بروم که توانمند هستند، ولی رابطه‌ای با سینمای تجاری ندارند. قصدم اصلا ارزشگذاری نیست و بازیگران این سبک سینما هم بسیار ارزنده هستند، ولی نمی‌توانستند به‌کار ما که متعلق به سینمای مستقل است، کمکی ‌بکنند.چون در درجه اول سینمای مستقل اصلا بودجه‌ای ندارد که بخواهد برای بازیگر چهره صرف کند، بعد هم محتوا در این نوع فیلم‌ها ارجحیت دارد و حرف اول را می‌زند؛ نه بازیگران چهره و شناخته‌شده. در مجموع الان که فیلم به پایان رسیده از انتخاب‌هایم خیلی راضی هستم و خوشحالم که بازیگران همراهی در کنارم داشتم که به خوبی ایفای نقش کردند و الان خروجی مطلوبی داریم.

از حضور در جشنواره بگویید.
من در هنرستان در رشته سینما تحصیل کرده‌ام، در دانشگاه هم سینما با گرایش تدوین خوانده‌ام. برای مایی که هنرجو بودیم، بعد به دانشگاه رفته‌ایم و بعد وارد بازار کار شده‌ایم، جشنواره بدون توجه به فراز و نشیب‌هایی که طی سال‌ها داشته، همیشه جذاب بوده است. در مجموع بسیار لذتبخش است که فیلم اولت را بسازی و در یک جشنواره نمایش داده شود؛ البته برای من قبل از هرچیز نفس فیلم ساختن مهم بوده است.

برای آینده و اکران فیلم برنامه‌ریزی شده است؟
صحبت‌هایی شده، اما بعد از فجر درباره حضورهای بین‌المللی‌اش تصمیم‌گیری می‌کنیم و البته که نگاه‌مان به اکران ایران است.