بچه‌های بهزیستی چگونه مستقل می‌شوند؟

فاطمه عسگری‌نیا | روزنامه‌نگار

فرزندخواندگی قسمت‌شان نبوده، به‌خاطر همین تا 18سالگی در مراکز نگهداری شبانه‌روزی کودکان و نوجوانان مانده‌اند و حالا به 18سالگی رسیده‌اند. صحبت از بچه‌های تحت پوشش سازمان بهزیستی است که خیلی‌ها می‌پرسند سرنوشت این بچه‌ها بعد از 18سالگی چه می‌شود؟ سؤالی که پیش می‌آید این است که با توجه به ماهیت مراکز شبانه‌روزی، نگهداری این بچه‌ها بجاست؛ مراکزی که به 4دسته شیرخوارگاه‌ها (تا‌3سال)، نونهالان (3‌تا‌6سال)، نوباوگان (6‌تا‌12سال) و نوجوانان (12‌تا‌18سال) تقسیم می‌شوند. همین تقسیم‌بندی و عناوین باعث شده که نگرانی‌هایی بابت وضعیت بچه‌های بهزیستی در 18سالگی وجود داشته باشد؛ به‌همین بهانه با حمیدرضا الوند، مدیرکل دفتر کودکان و نوجوانان سازمان بهزیستی کشور گفت‌وگویی انجام دادیم و او نه‌تنها رهاشدن بچه‌های 18ساله بهزیستی را رد کرد، بلکه برنامه‌های حمایتی بهزیستی برای این بچه‌ها را تشریح کرد. توضیحات او را در این گزارش روایت کرده‌ایم.

زمان ترخیص بچه‌های بهزیستی
درست است که مراکز شبانه‌روزی بهزیستی برای نگهداری بچه‌های تا 18سال تقسیم‌بندی شده است، اما این به‌معنای ترخیص بچه‌ها بدون توجه به نیازهای حمایتی آنها در حساس‌ترین سن زندگی‌شان نیست. درواقع دختران تحت پوشش بهزیستی که به 18سالگی می‌رسند، اگر در دانشگاه پذیرفته شوند تا پایان تحصیلات دانشگاهی در خوابگاه‌های دانشجویی تحت حمایت بهزیستی خواهند بود و درغیراین صورت تا زمانی که ازدواج نکرده‌اند یا شغل مناسبی برای کسب استقلال مالی و زندگی مستقل پیدا نکرده‌اند، تحت حمایت مراکز بهزیستی در سراسر کشور خواهند بود. در مورد پسران هم همین‌گونه است، با این تفاوت که پسران 18ساله بهزیستی اگر بلافاصله در دانشگاه پذیرفته نشوند باید به سربازی بروند و ما در این زمان حدودا 2ساله حواسمان به بچه‌های سرباز هست و فضایی را برای بچه‌ها تحت عنوان خانه‌های مستقل مهیا می‌کنیم که در زمان مرخصی‌های سربازی و استراحت بی‌هیچ دغدغه‌ای به این مراکز مراجعه کنند. اگر هم در دانشگاه پذیرفته شوند مانند دختران تا پایان تحصیل در خوابگاه‌های دانشجویی تحت حمایت‌های ما خواهند بود. نکته قابل‌توجه این است که معمولا پسران در سایه حرفه‌آموزی زودتر زندگی مستقل خود را شروع می‌کنند و به قولی ترخیص می‌شوند. درنهایت 18ساله‌های بهزیستی تنها درصورتی ترخیص می‌شوند که شرایط اشتغال را داشته یا ازدواج کرده باشند و این موضوع به تأیید کمیته استانی سازمان بهزیستی رسیده باشد.

خانه‌های مستقل، سقف امن بچه‌ها 
بچه‌های 18ساله دیگر دوران کودکی و نوجوانی را پشت سر گذاشته‌اند و زندگی آنها با بچه‌های کوچک‌تر از خودشان از جهات مختلف امکان‌پذیر نیست؛ به‌خاطر همین بهزیستی اقدام به ایجاد خانه‌های مستقل در خارج از فضای اداری برای این بچه‌ها کرده است، خانه‌هایی که عمدتا با مشارکت بخش غیردولتی و خیران اداره می‌شوند اما در خیلی از استان‌ها هم به‌صورت کاملا دولتی فعالیت دارند. سالانه حدود 500 تا 600نفر از بچه‌های تحت پوشش بهزیستی در 18سالگی وارد زندگی مستقل می‌شوند و از سیستم مراقبت‌های شبانه‌روزی به 3شکل خارج می‌شوند: یا بازپیوند خانواده می‌شوند، یا شاغل می‌شوند، یا ازدواج می‌کنند. بچه‌هایی که راهی خانه مستقل می‌شوند درواقع از سیستم مراقبت‌های شبانه‌روزی خارج شده‌اند و حالا وارد زندگی نیمه‌مستقل خود می‌شوند تا در سایه حمایت‌های بهزیستی به لحاظ شغلی و درآمدزایی به مرحله‌ای برسند که توانایی تامین هزینه‌های زندگی خود را داشته باشند.

حمایت از بچه‌ها تا 5سال 
بعد از اینکه بچه‌های بهزیستی زیر سقف خانه‌های مستقل زندگی مستقل را تمرین کردند و آماده ترخیص شدند، باز هم از خدمات حمایتی بهزیستی برخوردارند. درواقع سازمان بهزیستی بعد از ترخیص کامل بچه‌ها به‌مدت 5سال آنها را حمایت می‌کند و آغوشش را به‌روی این بچه‌ها باز نگه می‌دارد؛ بچه‌هایی که ممکن است به‌خاطر وضعیت اقتصادی با چالش‌های مالی در کسب‌وکارشان روبه‌رو شوند، یا افرادی که ممکن است ازدواج موفقی نداشته باشند. همه این بچه‌ها می‌توانند در هر زمان که نیاز پیدا کنند به مراکز بهزیستی مراجعه کنند و از خدمات حمایتی آن بهره‌مند شوند.  درحال‌حاضر بسیاری از افرادی که درخانه‌های مستقل بهزیستی به‌سرمی‌برند حتی سن 24‌تا‌28سالگی را هم پشت سر گذاشته‌اند. درواقع خانه‌های مستقل پلی میان خانه‌های بهزیستی و زندگی مستقل جوانان است. برگزاری دوره‌های آموزشی با محوریت توسعه فردی یکی از مزایای این خانه‌هاست.  اتفاق خوب افزایش 40درصدی اعتبارات دفتر مراقبت و توانمندی کودکان و نوجوانان بهزیستی برای بچه‌های 18سال به بالاست که ردیف اعتباری بعد از سال‌ها به‌منظور حمایت از این قشر تعریف و تبیین شده است.

18ساله‌هایی که ترخیص می‌شوند! 
در کنار 18ساله‌هایی که ترخیص نمی‌شوند و راهی خانه‌های مستقل می‌شوند، بچه‌هایی هستند که در 18سالگی امکان ترخیص کامل آنها از بهزیستی وجود دارد. این بچه‌ها به دلایل مختلف در نوجوانی به بهزیستی سپرده شده‌اند، حال یا به‌خاطر بدسرپرستی یا به دلیل مناسب‌نبودن شرایط واگذاری‌شان به اولیای قهری. تیم مراقبت، اولویت تربیتی و آموزشی این فرزندان را که در سایه فراهم‌نبودن شرایط زندگی ایده‌آل امکان تحصیل نداشته‌اند و از سن تحصیل آنها در دوره ابتدایی بسیار گذشته است، برمبنای حرفه‌آموزی تعریف می‌کند؛ بنابراین در چارچوب اهداف توانمندسازی بهزیستی در دوره‌های آموزشی مهارتی شرکت می‌کنند و در 18سالگی با توجه به تسلط بر حرفه و کسب تجربه در بازار کار آمادگی شروع زندگی مستقل را دارند. این بچه‌ها گروهی هستند که در 18سالگی در سایه نظارت به‌طور کامل از بهزیستی ترخیص می‌شوند.