حاشیه‌های فراتر از متن

سعید‌مروتـی

بهترین دوره‌های جشنواره فجر را عموما با فیلم‌های شاخصی که دیده‌ایم، به یاد می‌آوریم. جشنواره‌ای که مهم‌ترین حاشیه‌هایش در دوره نهم رقم خورد هم باز از دل فیلم‌ها بود که به جنجال کشیده شد. در واقع حاشیه از دل متن بیرون آمد‌. دهه اول فیلم فجر دهه استقبال از فیلم‌ها و صف‌های طولانی برای تماشا بود‌‌. جشنواره هشتم که از آن به‌عنوان دوره‌ای مهم و شاخص نام برده می‌شود، با «هامون»، «دندان مار»، «کلوزآپ» و «مهاجر» در یادها مانده است. بعید است کسی واکنش و اعتراض و دعوایی از جشنواره‌های دهه60 و حتی70 به‌خاطر بیاورد. (ماجرای جنجالی حضور ناصر چشم‌آذر در سینمای رسانه‌ها، هنگام پخش فیلم «ساحره» یکی از آن موارد عجیب و بی‌سابقه بود.) فیلم‌های مهمی گاهی از جشنواره کنار گذاشته می‌شدند. گاهی به مسابقه راه نمی‌یافتند یا جایزه نمی‌گرفتند ولی بعید است کسی واکنشی اعتراضی از سینماگران آن سال‌ها به یاد بیاورد. روزگاری که مهم‌ترین منبع علاقه‌مندان سینما و جشنواره، ویژه‌نامه‌های مجله فیلم و در سال‌های بعد هفته‌نامه سینما بود، همه پیگیر این بودند که فیلم‌ها چه موضوعی دارند و باید به تماشای چه آثاری بشتابند؛ روزگاری که فیلم‌ها مهم بودند نه بازیگران و چهره‌ها و اساسا دسترسی‌ای هم به چهره‌های سرشناس وجود نداشت‌؛ عصر حکمرانی فیلمسازان در دوره‌ای که به کارگردان‌سالاری شهره بود. در آن سال‌ها اگر مسعود کیمیایی با مرسدس بنزش از کنار سینما آزادی عبور می‌کرد و صف طولانی مقابل سینما آزادی به هم می‌خورد، علتش حضور کارگردان تاریخ‌ساز سینمای ایران بود. هنوز خیلی از سلبریتی‌های امروز یا دوران کودکی و نوجوانی را سپری می‌کردند یا هنوز به دنیا نیامده بودند. آنچه این سال‌ها شاهدش هستیم و در یکی دو روز اول جشنواره امسال با آن مواجه شده‌ایم، محصول تغییر شرایط فرهنگی و اجتماعی و تحولاتی در همه عرصه‌هاست که نتیجه‌اش غلبه حاشیه بر متن است. هنوز نه فیلمی درست دیده شده و مورد توجه قرار گرفته نه اعتراض‌ها به چشم آمده و بارها بازنشر شده. اینکه علت ماجرا چیست مثنوی هفتاد من کاغذ است. نکته اینجاست که وقتی متن خیلی جذاب و تماشایی نیست، حاشیه وارد میدان شده و دیده می‌شود؛ جوری که یادمان می‌رود ‌این جشنواره‌ای است برای دیدن فیلم‌ها، نه واکنش‌های اعتراضی که درست و غلطش هم خود داستانی دیگر است و خیلی جاها هم بیشتر به «نمایش» می‌ماند تا «اعتراض».