آمارت را دارم «ایران»

سحر جعفریان-روزنامه نگار

بحث جمعیت و ذیل آن، فرزندآوری و جوانی جمعیت یکی از داغ‌ترین و چالش‌برانگیزترین مباحث روز در محافل مختلف از دورهمی‌های خانوادگی تا جلسات دولتی است که سر‌رشته‌اش را اگر دست بگیریم، می‌رسیم به سازمان ثبت احوال کشور؛ سازمانی عریض و طویلی که یکی از مهم‌ترین وظایفش، ثبت 4رویداد و واقعه بزرگ زندگی همه افراد است؛ یعنی ثبت ولادت، ازدواج، طلاق و دور از جان  وفات. پیشینه سازمان ثبت احوال به روایت تاریخ به حدود سال‌1297 خورشیدی، آن زمان که «اداره سجل» بود در وزارت داخله، بازمی‌گردد؛ پیشینه‌ای بلند‌بالا که داستان سجل‌نامه‌های دست‌نویس، اوراق کاغذی هویتی و نخستین سرشماری‌های نفوس، صدور کارت‌های هوشمند ملی با آن تصاویر چالش‌برانگیز صاحبانشان و تعویض تا حذف احتمالی شناسنامه، امروز رسیده است به فعالیت متفاوت مرکزی با نام «رصد جمعیت ایران». جست‌و‌جو در این مرکز که 3دی سال‌جاری در طبقه سوم ساختمان شماره 4سازمان ثبت احوال کشور راه‌اندازی شده، آمار و ارقامی دقیق و لحظه‌ای از تغییرات و تحولات جمعیتی کشور، پیش رویمان قرار خواهد داد.

رصد جمعیت، کجا؟
باید خود را به سازمان ثبت احوال در خیابان امام خمینی(ره) بعد از ایستگاه متروی میدان حسن‌آباد برسانیم؛ آنجا که اتاق تقریبا بزرگ مرکز رصد جمعیت کشور، میانه یکی از راهروهای باریک طبقه سوم ساختمان شماره4، محل رفت‌وآمد بسیاری از آمار‌دوستان است؛ اتاقی با چندین ردیف از صندلی‌های چیده‌شده و مانیتوری بزرگ در سمت راست که به‌صورت لحظه‌ای آخرین آمار از رویدادهای ولادت، ازدواج، طلاق و وفات را نمایش می‌دهد. این اطلاعات در بازه‌های زمانی کوتاه‌مدت از پایگاه‌های متعدد اطلاعات جمعیت که زیرمجموعه سازمان ثبت احوال کشور فعالیت دارند، جمع‌آوری می‌شود و بعد از پایش و ارزیابی براساس مؤلفه‌ها و شاخص‌های تعیین‌شده مانند معیارهای مقایسه‌ای سالانه، ماهانه، منطقه‌ای، استانی و شهری، در دسترس قرار می‌گیرند.

رصد جمعیت، چه خبر؟
کمرکش دیوارهای اتاق مرکز رصد جمعیت، تابلوهایی با عنوان اهم اقدامات سازمان ثبت احوال، آویزان است. روی یکی از تابلو‌ها با فونتی درشت نوشته شده: «با توجه به قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت، وزارت کشور ملزم به رصد مداوم تغییرات جمعیتی کشور و برنامه‌ریزی‌های ملی و منطقه‌ای است.
 در این مرکز که با استفاده از توان بیش از ده‌ها شرکت‌ دانش‌بنیان بومی و کارشناسان دفتر آمار، اطلاعات جمعیتی و مهاجرت ایجاد شده، علاوه بر نمایش ثبت ولادت و وفات و داشبورد جمعیت، اتاق وضعیت جمعیت نیز به‌عنوان مرکزی برای هم‌اندیشی نخبگان و پژوهشگران با موضوع مسائل جمعیتی، سبب‌شناسی، ارائه راهکار و برنامه‌ریزی در سطوح خرد و کلان راه‌اندازی شده‌است.»
چند کارشناس آمار و جمعیت، هر لحظه داده‌ها و اطلاعات ارسالی از سوی پایگاه‌های سازمان در مراکز استان، شهرستان‌ها، روستاها، دهستان‌ها و بخش‌ها(تقسیمات کشوری) را دریافت و ضمن بررسی در نرم‌افزارهای مربوطه مرکز رصد، به ثبت می‌رسانند.
 در شرح مختصر هر لحظه از ساعات کاری این کارشناسان، همین بس که اوقات خود را گاه با امید و گاه با ناامیدی سپری می‌کنند؛ امید را وقتی که تعداد ولادت‌های پرشمار در شهرها یا روستاهای دورافتاده، سند می‌شود و ناامیدی را زمانی که تعداد مهرهای وفات بر صفحه آخر شناسنامه هموطنان، فزونی می‌یابد (ستاره‌ای روشن و ستاره‌ای دیگر، تاریک می‌شود).
خوب یا بد، دلایلی مانند تاریخ‌های لاکچری و رند تولد، تعطیلات و آغاز سفرهای جاده‌ای و مناسبت‌های خاص ملی و مذهبی در سیر نزولی یا صعودی آمارهای ولادت، وفات، ازدواج و طلاق تا حدودی اثرگذار هستند.

چه کسانی به آمار فوری جمعیت دسترسی دارند؟
در فاز نخست فعالیت مرکز رصد جمعیت کشور، آمار فوری جمعیت در دسترس آزاد مدیران دولتی، رسانه‌ها، پژوهشگران و دانشجویان قرار می‌گیرد.
همچنین، عموم افراد جامعه در این فاز از فعالیت مرکز رصد جمعیت کشور می‌توانند از آمار غیرلحظه‌ای یا به‌عبارتی ساده‌تر از آمار جمعیتی در بازه‌های زمانی معنادار (6ماهه تا یک‌ساله) با مراجعه به سایت سازمان ثبت احوال مطلع شوند. در آمار این مرکز هر رویداد سندی و هویتی که از طریق پایگاه‌های مربوطه ثبت شود، ضمن شمارش، از سایر خدمات فناورمحور مانند الکترونیکی‌بودن صدور و ابطال بخشی از گواهی‌های هویتی (ایرانیان داخل و خارج کشور، اتباع)، صدور اسناد هویتی موقت ویژه افراد فاقد شناسنامه، دسترسی به شجره‌نامه‌های خانوادگی و پردازش تصویری و مکانی افراد نیز برخوردار خواهد شد.


ازبیشترین ازدواج تا پیرترین استان
برخی اعداد و ارقام این مرکز، ویژه دستگاه‌های دولتی محسوب می‌شوند. برخی دیگر اما جالب و خواندنی هستند؛ مانند پر ازدواج ترین استان کشور که از مجموع آمار 382هزار و 597واقعه ازدواج در سال 1402 کشور، بیش از 60هزار واقعه ازدواج در آن صورت گرفته؛ یعنی استان تهران! بعد از این استان، می‌توان از استان‌های خراسان رضوی و خوزستان نیز نام برد. اسامی «فاطمه» و «محمد» نیز ازجمله پرتکرارترین اسامی انتخابی والدین برای فرزندان خود در سال‌جاری بوده است. پیرترین استان ها هم با فزونی جمعیت بالای 65سال نسبت به جمعیت زیر 30سال آن، گیلان، مازندران و تهران هستند. جوان‌ترین‌ها اما باتوجه به آمار، سیستان و بلوچستان و بعد هم هرمزگان و بوشهر شناخته شده‌اند.