کارایی مترو مستلزم تکمیل یک شبکه است

فرخنده رفائی-روزنامه‌نگار

هیچ فردی در این شهر نیست که روزی برای فرار از ترافیک به حمل‌ونقل ریلی پناه نبرده باشد. اوج ترافیک است و خیابان‌ها قفل قفل؛ تنها راه‌حل استفاده از مترو برای رسیدن به موقع به مقصد است. البته این روند شامل مناطقی می‌شود که از این زیرساخت بهره‌مند باشند. در ادوار گذشته، غرب تهران در بن بست بود و ریلی به‌خود ندیده بود. ایستگاه‌های مترو هم ناقص افتتاح شده بود و انتظار توقف در ایستگاه‌هایی را داشتیم که روی نقشه نمایش وجود دارد اما واقعی نیست و هنوز کارگران آنجا در حال کار هستند؛ یکی از دردسرهای شهروندان همین دوگانگی بود. دوره مدیریت شهری ششم اما با افتتاح ایستگاه‌های شمال غربی و اتصال مترو حومه‌ای پرند به تهران بخشی از مشکلات شهروندان را حل کرد اما خبر نهایی این است که بالاخره خطوط 6 و 7 تهران تا پایان سال1403 تکمیل می‌شود و نقشه مترو چهره‌ای واقعی به‌خود می‌گیرد. محسن هرمزی، معاون شهردار تهران از وضعیت این روزهای مترو تهران حرف می‌زند. او در گفت‌وگوی اختصاصی با همشهری از استقبال قابل‌قبول مردم می‌گوید. گفت‌وگوی تشریحی با معاون حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری تهران را در ادامه بخوانید.

توسعه مترو یکی از مهم‌ترین اولویت‌ها بوده است؛ چرا همیشه در این حوزه کمبود داریم؟
توسعه شبکه مترو پایتخت و تامین ناوگان متناسب با آن، همواره نیازمند تامین منابع مالی هنگفت بوده است؛ این صنعت به ذات خود هزینه بر بوده و به لحاظ احداث مسیرهای ریلی، ساخت و تجهیز ایستگاه‌ها جزو ابر پروژه‌های شهری به‌حساب می‌آید. قاعدتا هرگاه در زمینه تامین به موقع هزینه‌ها اشکالاتی به‌وجود آمده، روند تکمیل مترو نیز با فراز و نشیب‌هایی مواجه شده است. از طرفی این یک واقعیت است که در برخی برهه‌های زمانی با وجود اذعان مدیران شهری و متولیان اداره امور شهر به مسئله اولویت گسترش سیستم حمل‌ونقل عمومی، جدیت لازم برای اختصاص منابع مالی به این حوزه وجود نداشته است. در نتیجه اغلب با یک عقب‌ماندگی ادواری مواجه بوده‌ایم.

اقدامات مدیریت شهری در دوره ششم برای توسعه مترو چگونه بوده است؟
مدیریت شهری در دوره کنونی ضمن توجه به برنامه‌های بلندمدت، در زمینه رفع نواقص خطوط هفتگانه موجود تلاش‌های مستمری داشته است؛ این نواقص شامل احداث ایستگاه‌های باقی مانده در خطوط 6 و 7، تجهیز ایستگاه‌های در حال بهره‌برداری به تاسیسات تکمیلی مانند پله برقی، آسانسور، هواسازها و هواکش‌های میان تونلی، پایانه‌ها و پارکینگ‌های ابتدا و انتهای هر خط و همچنین پروژه‌های مربوط به توسعه خطوط است. از طرفی در مقوله تامین ناوگان حمل‌ونقلی و جبران کمبودهای انباشته از ادوار پیشین، تحرکات ارزنده‌ای صورت گرفته که احیاء قرارداد تامین 630دستگاه واگن از محل فاینانس خارجی به همراه اجرایی شدن قرارداد تولید 113واگن از روی نمونه قطار ملی مترو ازجمله آنها است.

برنامه‌های آینده برای توسعه مترو چیست؟
مهم‌ترین برنامه متولیان امر در زمینه توسعه شبکه مترو پایتخت، آغاز عملیات اجرایی خطوط جدید (خط 8 و خط 11) است. با احداث و تکمیل این 4خط، 175کیلومتر مسیر ریلی – تونلی و 130ایستگاه جدید به دارایی‌های مترو تهران افزوده خواهد شد. این امر به‌معنای آن است که اولا اقصی نقاط پایتخت از امکانات شبکه حمل‌ونقل عمومی انبوه بر برخوردار شده و در ثانی هم‌افزایی خطوط چهارگانه جدید با خطوط فعلی، معنای واقعی ایجاد شبکه مترو را واقعیت خواهد بخشید.

چه زمانی خطوط نیمه کاره مترو به‌صورت کامل تکمیل می‌شود؟
ایستگاه‌های باقی مانده خطوط 6 و 7 تا پایان سال1403 تکمیل می شود اما در بحث پروژه‌های توسعه‌ای، پیش‌بینی ما این است که فرایندی 3 الی 4ساله با تضمین وجود منابع مالی نیاز است تا توسعه‌ خطوط موجود به سرانجام برسد.

با توسعه خطوط، چقدر شاهد کاهش ترافیک خواهیم بود؟
تجربه نشان داده است که احداث هر ایستگاه مترو، تأثیرات فرامحلی در ترافیک معابر حمل‌ونقلی دارد؛ آمارها حکایت از آن دارد که ایجاد یک ایستگاه مترو به‌طور متوسط بیــن 20 تا 25درصد در ترافیک معابر پیرامونی آن ایستگاه مؤثر است. این عدد قاعدتا در مورد ترافیک معابر منطـقه‌ای کـــه سطـــح وسیع‌تری را شامل می‌شود، کمتر است. ذکر این نکته ضروری است که تأثیرات واقعی ایستگاه‌های مترو زمانی به حد اعلای خود می‌رسد که این ایستگاه‌ها تشکیل یک شبکه را داده و در تعامل با یکدیگر، جذابیت‌های استقبال از سیستم حمل‌ونقل عمومی انبوه بر را افزایش دهند.

آلودگی هوا چه تأثیری از توسعه خطوط و ایستگاه‌ها می‌گیرد؟
 قاعدتا وقتی از توصیه به استفاده از وسایل حمل‌ونقل عمومی صحبت می‌کنیم، در افق نگاه هایمان مسئله کاهش ترافیک و به تبع آن رهایی از معضل آلودگی‌های زیست‌محیطی را درنظر داریم. در حقیقت وقتی آلودگی‌های صوتی و تنفسی تقلیل می‌یابد که شهروندان وسایل حمل‌ونقل عمومی را به وسیله نقلیه شخصی ترجیح دهند.
چه ایستگاه‌هایی افتتاح شده و افتتاح می‌شود؟ استقبال مردم از ایستگاه‌های جدید چگونه بوده است؟
در دوره ششم مدیریت شهری و تا به امروز 15 ایستگاه، 13ورودی جدید، یک پایانه مترو و یک پست برق افتتاح شده است. استقبال مردم از ایستگاه‌های جدید قابل‌قبول بوده و در برخی ایستگاه‌ها و خطوط، راه‌اندازی یک ایستگاه مترادف با افزایش 30 تا 40هزار نفری مسافران روزانه شبکه مترو پایتخت شده است.
پیش‌بینی شما با میزان استقبال چقدر همخوانی داشته است؟
 بار گرفتن هر ایستگاه به میزان پیش‌بینی‌های آماری قبل از افتتاح آن، معمولا صد در صد نیست؛ در واقع تجربه نشان داده است که استقبال از ایستگاه‌های جدید به مرور زمان روند افزایشی پیدا کرده و حداکثر یک سال پس از افتتاح هر ایستگاه، تعداد مراجعان به آن ایستگاه به مرز پیش‌بینی‌ها می‌رسد. البته اینها همه به شرطی است که ایستگاه‌های هر خط به‌صورت پیوسته و پشت سر هم تکمیل شده باشند و تعداد ایستگاه‌های عبوری خیلی زیاد نباشد.
استاندارد ایستگاه‌ها در زمان افتتاح تغییر کرده است؟
 به‌طور کلی خیر؛ البته در 28‌ماه گذشته تلاش فراوانی صورت گرفته است تا مسئله معماری بعضی ایستگاه‌های در حال تکمیل خطوط 6 و 7 ارتقا یابد اما اینکه بگوییم استاندارد ساخت ایستگاه‌های خطوط موجود تغییر یافته است، چنین نیست چرا که از استانداردهای لازم برخوردار بوده‌اند. با این حال در مورد خطوط چهارگانه جدید و ایستگاه‌های مربـوط به آنها، تلاش مستمری صورت گرفته تا در مرحله طراحی، اجرای سازه، تجهیز ایستگاه‌ها و همچنین معماری هر ایستگاه، سطح وسیع‌تری از نیازهای مسافران و جاذبه‌های بصری ایستگاه‌ها تامین شود؛ این در حالی است که روش‌ها و طراحی‌های جدید با کاهش هزینه‌های ساخت و تجهیز خطوط و ایستگاه‌ها همراه است.
هزینه افتتاح ایستگاه‌ها در شمال، جنوب، شرق و غرب یکسان است؟ چه تفاوت‌هایی دارد؟
اصولا هیچ تفاوتی در هزینه‌های ساخت خطوط و ایستگاه‌ها به همراه تجهیز هر ایستگاه در مناطق مختلف پایتخت وجود ندارد؛ تنها نکته‌ای که برخی هزینه‌ها را در مناطق تغییر می‌دهد، هزینه استملاک اراضی مربوط به احداث کیوسک هر ایستگاه است. در غیراین صورت، هزینه ساخت هر کیلومتر مسیر و ایجاد سازه زیرزمینی هر ایستگاه به همراه خرید و نصب تجهیزات آن، در هر نقطه از شهر یکسان است.
مطالعاتی برای ایجاد ایستگاه‌های جدید داشته اید؟
خطوط جدید مترو تهران شامل چهار خط درون شهری 8، 9، 10 و 11 است که مطالعات آن طبق طرح جامع حمل‌ونقل ریلی پایتخت از اواسط سال1399 آغاز شده است. در این طراحی‌ها برای نخستین بار، در انجام مطالعات از مجموعه مشاوران شهرسازی و ترافیکی در تعیین موقعیت دقیق ایستگاه‌ها و همچنین تعیین ظرفیت خطوط استفاده شده است. از مهم‌ترین اقدامات انجام شده در مطالعات این 4خط، بررسی اثرات احداث و بهره‌برداری از هر یک از ایستگاه‌های جدید بر میزان جذب مسافر سایر خطوط شبکه مترو تهران است. همچنین یکی دیگر از ویژگی‌های مطالعات صورت گرفته، فازبندی اجرا و بهره‌برداری از خطوط جدید بر مبنای سرمایه‌گذاری بخش خصوصی برای تامین منابع مالی طرح است.
تهران با استانداردها فاصله دارد؟
همانطور که بارها گفته شده است، شبکه مترو تهران جزو 15مترو برتر جهان بوده و به لحاظ طراحی، طول مسیر، تعداد ایستگاه‌های احداث شده، کیفیت ساخت و نگهداری یکی از 15مترو برتر دنیا به‌حساب می‌آید. در واقع پس از پیروزی انقلاب اسلامی که با عدم‌انجام تعهدات پیمانکاران خارجی مواجه شد، مهندسان، تکنسین‌ها و کارگران زحمتکش ایرانی دست روی زانوی خود گذاشته و مستقلا شروع به رشد و پیشرفت در صنعت ساخت مترو کرده‌اند. نکته جالب اینجاست که امروز فارغ از رسیدن به حد خودکفایی در زمینه طراحی و ساخت بخش‌های سازه‌ای و ساختمانی شبکه مترو، در مبحث ساخت تجهیزات نیز اقدامات قابل توجهی صورت گرفته و بخش عمده‌ای از تاسیسات مورد نیاز مترو در داخل کشور تولید می‌شود. با این توضیح بدیهی است که اذعان کنیم استانداردهای جهانی صنعت مترو در کشور ما نیز عینیت پیدا کرده و حتی می‌توان برخی توانمندی‌های فنی و اجرایی متخصصان داخلی را به کشورهای دیگر صادر کرد.