جست‌و‌جو در «گوگَل‌»های تهران

نصرالله حدادی؛ تهران‌‌شناس

 نامگذاری محله‌های قدیمی توسط اهالی هر محله در تهران قدیم و شمیران حکایت‌هایی خواندنی دارد که می‌تواند ما را با شغل و کسب‌وکار مردمانی که در آن محل زندگی می‌کرده‌اند، آشنا کند. در بررسی تاریخچه هر محله به نام‌های مشترکی می‌رسیم که با لهجه مشترک و گاهی متفاوت ادا می‌شده‌اند. «گُوگَل» یکی از همین نام‌هاست که به‌نظر می‌رسد شهرت آن در شمیران و تجریش بیشتر بوده، اما تهران قدیم گوگل دیگری هم به غیراز گوگل تجریش داشته‌است. برای جست‌وجوی معنای «گوگل» لازم است به پیشینه محله بپردازیم.
در زمان پهلوی اول و پیش از آن، محدوده سرپل تجریش به نام گوگل معروف بود.
تلفظ دقیق نام این خیابان گوگَل (به فتح گاف دوم) است. واژه گوگل از ۲ کلمه «گو» به‌معنای گاو و «گَل» به‌معنای گله ترکیب شده؛ یعنی محل گله گاو. دلیل این نامگذاری همانگونه که گفته شد به شغل ساکنان آن منطقه مربوط بوده است. در گذشته زمین‌های ‌تجریش به کشاورزی و دامداری اختصاص داشت و دامدارانی که گاو داشتند، هر روز صبح گاو و گوسفندهای خود را به گوگل می‌آوردند. «گوگل‌بان» چوپانی بود که گله را برای چرا به مراتع اطراف می‌برد. سرپل تجریش هنوز هم میان محلی‌ها به نام گوگل شناخته می‌شود و چند سال پیش با نصب تابلویی توسط شهرداری، این نام به‌عنوان هویت محله ماندگار شد. اما طهران گوگل دیگری هم داشته است.
 در خیابان چهل‌گزی که در دوره‌های مختلف نام‌های قوام‌الدوله، فرمانفرما و شاپور داشته و اکنون با نام وحدت اسلامی شناخته می‌شود، ابتدای گذر وزیردفتر، پایین دست تقاطع خیابان‌های وحدت اسلامی و چهار‌راه ابوسعید (بازارچه شیخ هادی)، تا دهه اول قرن حاضر محلی موسوم به گوگل بود که در آن خرید و فروش چهارپایان انجام می‌شد. به کسانی که در این امر مبادرت داشتند و خبره کار بودند نیز «گوگل‌بان» می‌گفتند. عده زیادی هم در این محدوده به‌کار جمع‌آوری فضولات حیوانات اشتغال داشتند و کارشان این بود که این فضولات را جمع‌آوری کرده و پس از خشک‌کردن روی بام‌ها، پهِن‌های خشک را به حمامی‌ها و نانوایی‌ها می‌فروختند. گوگل در زمان خودش بروبیایی داشت و محل کسب‌وکار عده بسیاری بود. با تغییر بافت محله‌ها، ضرباهنگ کسادی بازار این نوع مشاغل هم تندتر شد و اکنون نام آنها نیز فراموش شده است.