مرکز تهران پژوهی همشهری
جشن میلاد حضرت علی ع در تهران قدیم
مهرشاد کاظمی؛ تهران‌پژوه
میلاد حضرت علی(ع) در روز سیزدهم رجب از دیرباز مورد توجه پیروان آن حضرت در سراسر ایران قرار داشت. تاریخ و گذشته تهران نیز حاکی از همین دلدادگی است؛ چرا که تهران و روستاهای پیرامونی آن همواره مأمن و اقامتگاه شیعیان و پیروان آن امام همام بوده است و این خود یکی از دلایل توجه و حصار کشیدن پیرامون تهران توسط شاه طهماسب صفوی بود. در فاصله دوره صفوی تا پایتختی تهران و از آن زمان تا دوره ناصری مسلماً سالروز میلاد حضرت علی(ع) در سیزدهم ماه رجب را عید می‌دانسته‌اند، اما میزان متقن اهمیت آن مشخص نیست. در منابع دوره ناصری به جشن‌های مفصل در این روز اشاره شده است و این روز را به‌عنوان عید عام معرفی کرده‌اند. در روضه‌الصفای ناصری اثر رضاقلی‌خان هدایت آمده است: «روز سیزدهم رجب ولادت حضرت شاه ولایت امیرالمومنین اسدالله الغالب علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام محقق است و حضرت شاهنشاه اسلام‌پناه آن روز را عید سعید مقرر فرمود و اشرف اعیاد شمرده، در دارالخلافه و سایر امصار ایران متداول داشته لوازم تعظیم و تکریم به ظهور آمد و جشن مبارک برپای شد و تهنیت‌ها رفت.»
«هینریش بروگش» سیاح آلمانی که سال ۱۸۶۰ میلادی در تهران شاهد مراسم میلاد امام علی(ع) بوده، در سفرنامه خود چنین نقل کرده است: «شب قبل از آن روز صدای چند توپ از ارگ سلطنتی به‌عنوان شادی به گوش رسید و متعاقب آن تعداد زیادی فشفشه و بالن‌های رنگارنگ به آسمان فرستاده شد و آتش‌بازی مبسوطی صورت گرفت. این جشن و شادی به‌خاطر شب تولد علی(ع) امام اول و رهبر مذهبی شیعیان ایران بود. ناصرالدین‌شاه در این روز به سلام نشست و از سفرای خارجی مقیم ایران فقط سفیر عثمانی به این سلام، دعوت شده و حضور داشت. بعد از این سلام، شاه در برابر مردم ظاهر شد، بدین معنی که وارد ایوان بالاخانه‌ای (واقع در خیابان ناصر خسرو مقابل بازارچه مروی) که مشرف به خیابان و میدان کوچک جلوی آن بود شد و مقابل جمعیت زیادی که برای تماشا
گرد آمده بودند، قرار گرفت و در این موقع، عده‌ای به مناسبت روز جشن، برنامه‌های تفریحی و سرگرمی در وسط میدان اجرا می‌کردند و حدود یک ساعت به طناب بازی، رقص روی طناب، رقص و آواز پرداختند. طی این مراسم شاه، گاه به گاه مشتی اشرفی و سکه‌های کوچک طلا را به پایین و در میان مردم به‌عنوان عیدی می‌ریخت.»
مراسم سلام عام میلاد حضرت علی(ع) در دوره مظفری علاوه بر کاخ گلستان در سایر نقاط شهر همچنان باشکوه برپا می‌شد. در کتاب «افضل‌التواریخ» نوشته «میرزا غلامحسین‌خان شیرازی» آمده است: «شب سیزدهم رجب که شب عید ولادت حضرت سیدالاولیاء امیرالمومنین علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام بود، بر حسب معمول سنواتی، در دوشان تپه مشغول جشن و سرور بودند. در خیابان‌های تهران و خانات و اسواق، چراغانی کردند و آتش‌بازی و شلیک به عمل آمد.»
از منابع چنین به‌نظر می‌رسد که در دوره قاجار به‌خصوص از اوایل دوره ناصری مراسم سالروز میلاد حضرت علی علیه‌السلام با شکوه و با حضور گسترده مردم برگزار می‌شده و تا به امروز این رسم همچنان پابرجاست.
