هنر معمار گرجی

گنبد فیروزه‌ای و نمای آجری مسجد فخرالدوله بیش از 7دهه است که چون نگینی درخشان در دل محله دروازه شمیران می‌درخشد؛ مسجدی که یادگار دختر مظفرالدین‌شاه است؛ همان بانوی نیکوکار قجری که اقدامات خیرخواهانه‌اش شهره شهر بود و این مسجد زیبا را نیز برای برگزاری مراسم مذهبی در کوچه فخرآباد بنا کرد. سال 1324بود که فخرالدوله ساخت مسجد را به «نیکولای مارکوف» معماربرجسته گرجستانی‌الاصل سپرد تا با بهره‌گیری از نمادهای قجری و فرنگی مسجدی متفاوت برای اهالی دروازه شمیران بسازد. به گواه کتیبه موجود در مسجد، 4سال طول کشید تا مسجد فخرالدوله با آمیزه‌ای از معماری آشنای دوران قاجار و رنگ و لعاب مدرن معماری فرنگی ساخته شود. در بد ورود به مسجد، معماری منحصربه‌فرد آن‌که با قرینه‌سازی‌های متعدد جلوه‌ای خاص پیداکرده جلب توجه می‌کند. علیرضا زمانی، تهران‌پژوه، درباره گرایش معماری مسجد فخرالدوله می‌گوید:« مناره‌های کوچکی که مارکوف در ساخت بنا به‌کار برده است، از ویژگی‌های معماری بیزانسی تأثیر پذیرفته و حال و هوایی متفاوت با دیگر مساجد تهران به این مسجد قدیمی داده است. مارکوف با تکرار مناره‌های کوچک و استفاده از گنبد خوابیده که از ویژگی‌های معماری دوران قاجار بود و در مسجد سپهسالار هم دیده می‌شود، باز هم از هنر بیزانسی الهام گرفته است.» 4محراب مسجد که در 4 سوی شبستان بنا شده، نمونه‌ای از این قرینه‌سازی‌هاست که نمایی متفاوت به شبستان مستطیل شکل آن بخشیده است. گنبد کاشی‌کاری فیروزه‌ای رنگ مسجد هم که با طرح‌های ختایی و اسلیمی تزیین شده زیبایی بنای آن را دوچندان کرده است. در قسمت پایین گنبد، کتیبه‌ای کاشی‌کاری قرار دارد که آیاتی از قرآن روی آن نقش بسته و در محاصره دیواره سفید رنگ داخل مسجد توجه بازدیدکنندگان را جلب می‌کند. سازنده و کاشی‌کار محراب مسجد استاد علی کاشی‌تراش اصفهانی و خطاط وقف‌نامه آن نیز ابراهیم طالقانی است.