ماجرای باغ هفت‌حوض گلوبندک و خشکسالی

داریوش شهبازی؛ تهران‌پژوه

باغ‌های بی‌شماری در تهران بوده که اکنون تنها نامی از آنها باقی مانده و اگر اسناد و کتاب‌های تاریخ تهران نیز با دقت و وسواس بازخوانی شود چه بسا هرگز نام آنها را نیابیم. باغ هفت‌حوض از آن دسته است که در هیچ‌یک از آثار مورخانی که از تاریخ تهران نوشته‌اند هم بدان اشاره نشده و عجیب‌تر اینکه محل این باغ در مرکز تهران و نزدیک بزرگ‌ترین میدان شهر یعنی سبزه‌میدان بوده و مالکش نیز ناشناس نبوده، بلکه صدراعظم فتحعلی‌شاه بوده است.
این باغ در اراضی بوستان‌های جنوبی ارگ و شمال بازار که سبزه‌میدان هم جزو همان اراضی بوده، قرار داشت. در دوره سلطنت فتحعلی شاه ،  میرزا حسین‌خان صدر اصفهانی، صدراعظم فتحعلی‌شاه، باغ نسبتا وسیعی را در جنوب غربی ارگ ساخت.
از بررسی نقشه برزین روسی(سال 1258 قمری) و مطابقت آن با نقشه موسیو کرشش(چاپ 1275 قمری) از سویی و دقت در تاریخچه بساتین جنوبی ارگ و سبزه‌میدان و دلایل تحلیلی و استنباطی از روند توسعه و رشد فضاهای مسکونی و تجاری تهران در آن عصر، چنین استنباط می‌شود که هفت‌حوض باغی بوده است مثلثی‌شکل که ضلع شمالی‌اش در امتداد حصار جنوبی ارگ قرار داشته و ضلع شرقی‌اش را کوچه منوچهرخانی تشکیل می‌داده و ضلع دیگرش به‌طور تقریبی غرب چهارراه کنونی گلوبندک را به انتهای کوچه منوچهرخانی متصل می‌ساخته است.
شرح واقعه‌ای از این باغ در مجله اطلاعات شماره98 آمده است: «باغ هفت‌حوض را میرزاحسین‌خان صدر اصفهانی وزیراعظم فتحعلی‌شاه در محلی که فعلا بازار گلوبندک است، ساخت. گویند روزی فتحعلی‌شاه عازم دیدن باغ(هفت‌حوض) شد و از اتفاق آن سال به واسطه نیامدن باران آب بسیار نایاب بود. صدراعظم ده‌ها نفر استخدام کرد تا از کاریزها و آب‌انبارهای دور و نزدیک شهر آب بیاورند و 7 ‌حوض داخل باغ را پر کنند. هنگامی که شاه در باغ مهمان بود ناگاه خبر رسید که شهر بر هم خورده است، زیرا به میرزامسیح تهرانی، مجتهد تهران اطلاع دادند که تمام آب‌انبار‌ها را برای این کار خالی کرده‌اند و مردم برای وضو هم آب ندارند و خیال حمله به باغ هفت‌حوض را دارند و میرزامسیح حکم داده که آب‌های غصبی را به آب‌انبارها برگردانند. در نتیجه عده‌ای تفنگچی اطراف باغ را محاصره کردند و مردم را متفرق ساختند، اما بساط مهمانی به هم خورد و بعد از آن صدراعظم قسمتی از آن باغ را به مسجد مبدل ساخت و 7 ‌حوض را هم پرکرد.»  بعد از درگذشت صدر اصفهانی باغ از بین رفت، به‌طوری‌که هرچند در نقشه برزین روسی حدود آن باقی ‌مانده، اما از باغ خبری نیست.