در شهر
افسانه چنارهای تهران
درختی که بهترین انتخاب برای اقلیم پایتخت است اما آلودگی‌های محیطی و هوا امانش نمی‌دهند
سید‌محمد فخار-روزنامه‌نگار
تهران برای قرن‌های مدید با هوای تازه و چنارهای سرسبزش شناخته می‌شده است. چنار در تاریخ تهران نماد برکت و رونق بوده و در بیشتر مقبره‌های قدیمی، باغ‌های اصیل و محوطه امامزاده‌ها و مساجد تاریخی، اثری از آن یافت می‌شود. طبق عقاید پایتخت‌نشینان، این درخت، حافظه تاریخی محل را در دل خود نگه‌می‌داشته و به همین علت زمانی که به درخت چنار آسیبی وارد می‌شد همه آن را تا آخرین حد ممکن حفظ می‌کردند.
محله‌های چناری
درختان چنار طی قرن‌های اخیر چنان تهران را دربر‌گرفته بودند که در نامگذاری محله‌ها نیز از آن استفاده می‌شد. محله‌هایی نظیر «پاچنار»، «هفت‌چنار»، «سیزده‌چنار» و «چهل‌چنار» همه به‌علت وجود چنارستان‌های زیبا و سایه‌ای که ایجاد می‌کردند، حال و هوایی زیبا یافته بودند و مردم پارچه‌های رنگی برای برآورده‌شدن نیت‌هایشان به شاخه‌های درختان چنار امامزاده‌های شهر می‌بستند. امروز اما فقط چند درخت چنار کهنسال در تهران به‌عنوان یادگار روزهای گذشته باقی مانده است. در معابر چنارستانی نیز تعداد درختان چنار به کمترین حد خود رسیده و ممکن است در دهه‌های آینده اثری از چنار در تهران نباشد.
آینده نامعلوم چنارها
در دهه‌های اخیر ساخت‌و‌ساز، بی‌مبالاتی و فرهنگ‌نشناسی برخی مغازه‌داران و کمبود آب، بزرگ‌ترین لطمه‌ها را به چنارهای تهران وارد کرده اما این همه تهدیدهایی نیست که آینده چنارهای تهران با آن باید دست و پنجه نرم کنند. این کلانشهر مانند همه کلانشهرهای دنیا به‌علت رشد شهرنشینی و دامنه‌های خشن آن، سرعت بالایی در نابودی منابع طبیعی و زیستی خود دارد. آلودگی‌های متعددی در این مسیر زیست شهری را تهدید می‌کنند و پیش از هر چیز اثر خود را بر محیط‌زیست شهری می‌گذارند. درختان چنار طی نیم‌قرن اخیر بارها با تهدیدهای مختلف در تهران مواجه شده‌اند که‌گاه بشتر، شامل آلودگی هوا، آلودگی نوری و آلودگی آبی است.
کارشناسان چه می‌گویند؟
بزرگ‌ترین دشمن چنارهای تهران، ساختمان‌های بلند‌مرتبه‌ای است که در اطراف این چنارها ساخته شده‌اند. اسماعیل کهرم، اقلیم‌شناس در این‌باره به همشهری می‌گوید: «فلسفه ایجاد و تولیدمثل درخت چنار این است که درست مانند یک مرد یا زن میانسالی که دست کودکی را گرفته باشد، همیشه باید پایین آن یک چنار جوان کاشته شود تا وقتی که آن چنار پیر از بین رفت، آن چنار جوان جایش را پر کند. درختان چنار درست همینطور رشد می‌کنند. اما خیابان‌های دارای چنار را ما با سیمان و آسفالت و سنگفرش نابود کرده‌ایم. هیچ خلل و فرجی در خاک برای زنده‌ماندن خاک نگذاشته‌ایم. در نتیجه اجازه چنین رشدی را نمی‌دهیم. مسئله دیگر این است که سفره‌های آب زیرزمینی که ریشه‌های این چنارها در آن قرار گرفته‌اند، روزبه‌روز در حال کاهش است. در تهران، گاه در حدود ۵۰درصد آب مصرفی روزانه از سفره آب زیرزمینی تامین می‌شود. ضمن اینکه به‌واسطه احداث تونل‌های زیرزمینی که برای مترو و یا سایر تونل‌های دیگر ساخته می‌شود، دسترسی ریشه‌های این درختان به سفره‌های آب زیرزمینی را قطع کرده‌ایم.» اما محمدرضا فاطمی، کارشناس محیط‌زیست علاوه بر موارد فوق، مسائلی نظیر آلودگی نوری، آلودگی صوتی و آلودگی هوا را نیز در از‌بین‌رفتن چنارهای تهران مؤثر می‌داند. به‌گفته وی، باید در طول شبانه‌روز یک عمل نوری در درخت انجام شود که به واسطه آن گیاه به تولید ماده آلی بپردازد و در شب‌ها نیز ترکیبات دیگر تولید کند. به‌گفته او، رشد اصلی گیاه در شب‌ها انجام می‌شود. در عین حال ما با ایجاد روشنایی شبانه در محیط پیرامون درختان چرخه رشد گیاه را مختل می‌کنیم. همچنین یکی از دلایل عمده زردی یا ریزش برگ درختان چنار را می‌توان آلودگی هوایی دانست که مانع از رشد گیاه و رسیدن مواد غذایی لازم به آوندهای آن می‌شود و همین درخت را از داخل نحیف می‌کند؛ تا جایی که برخی از آنها با یک باد می‌شکنند و طی یک روند طولانی چیزی از آنها باقی نمی‌ماند.
