گزارش
زندگی میان انبوه اطلاعات درست و غلط
جلسه نقد و بررسی کتاب «سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی» برگزار شد
الناز عباسیان-روزنامه‌نگار
سواد رسانه‌ای رویکردی آموزشی در قرن بیست‌ویکم محسوب می‌شود و تقریباً هیچ‌کس در اهمیت سواد رسانه‌ای تردید ندارد و افراد مختلف از گروه‌های متفاوت و از طیف‌های فکری گوناگون، مدام بر اهمیت این بحث تأکید می‌کنند. همه رسانه‌ها مخاطبان خود را به افزایش سواد رسانه‌ای تشویق می‌کنند اما مفهوم واقعی و مسئولیت تبیین این مفهوم در جامعه به‌عهده کیست؟ این مهم موضوعی است که در نشست نقد و بررسی کتاب «سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی» که در مؤسسه همشهری برگزار شد واکاوی شد. مسعود کوثری از صاحب‌نظران حوزه ارتباطات و استاد دانشگاه تهران در این زمینه مطالب قابل‌تأملی را در این نشست مطرح کرد.
بررسی سواد رسانه‌ای
مسعود کوثری در ابتدای این نشست با اشاره به پیشینه سواد رسانه گفت: «سواد رسانه‌ای از دهه۷۰ در کشور کانادا با بحث بر سر این موضوع که چگونه قدرت تمیز و نقد محتوای رسانه‌ای را به کودکان آموزش دهیم شروع شد. به‌این‌ترتیب نخستین گروه هدف سواد رسانه‌ای کودکان و نوجوانان بودند که عمدتاً با تمرکز بر برنامه‌های تلویزیونی همراه بود. این موضوع به‌تدریج در کشورهای دیگر هم گسترش پیدا کرد. هدف اصلی هم این بود که این سواد به کمک مردم آمده و تشخیص بدهد که چه مطالبی دستکاری شده و حاوی شست‌وشوی مغزی است. با همین نگرش بحث سواد رسانه‌ای وارد سیستم آموزش و پرورش کشور ما شد و مورد استقبال قرار گرفت. البته در کشور کارکرد سواد رسانه‌ای تغییر کرد و بیشتر تأکید بر نقد رسانه‌های بیگانه بود. با همین رویکرد وارد کتاب‌های درسی دوره دبیرستان شد و بحث نقد رسانه‌های داخلی در آن مغفول واقع شد و فقط نقد رسانه‌های خارجی تدریس شد.»
وی افزود: «دایره سواد رسانه‌ای به‌تدریج گسترش پیدا کرد و سواد رسانه‌ای دیجیتال یا سواد رسانه‌ای اینترنتی با کلیدواژه‌های مختلف روی کار آمدند. البته در این کتاب از 2 کلیدواژه سواد رسانه‌ای و سواد اطلاعاتی استفاده شده که بیشتر بر سواد اطلاعاتی تمرکز دارد.»
وی در ادامه، خوانش این کتاب را به گروه خاصی از جامعه پیشنهاد کرده و افزود: «این کتاب برای کسانی که قبلاً چند کتاب سواد رسانه‌ای خوانده باشند مناسب است.»
اهتمام به پساحقیقت
به‌گفته کوثری این کتاب یک وجه تمایزی نسبت به کتاب‌های مشابه در این زمینه دارد و آن اهتمام به موضوع «پساحقیقت» است. او با این مقدمه افزود: «پساحقیقت یک اصطلاح جدیدی است که از دوره ترامپ، رئیس جمهور پیشین آمریکا برجسته شد و کتاب‌های متعددی در این زمینه نوشته و به دایره شمول سواد رسانه‌ای کشیده شد. با این مفهوم که با وجود انبوهی از اطلاعات درست و غلط، حقیقت چه می‌شود؟ وچگونه می‌شود حقیقت را تشخیص داد؟»
این استاد دانشگاه مصداقی عینی و به روز در زمینه پساحقیقت بیان کرد و گفت: «برای مثال در حوادث اخیر جنگ غزه، این خبر که اسرائیل بیمارستان الشفا را مورد هدف قرار داده و ادعاهای اسرائیل درباره زیرزمین بیمارستان‌ها مورد بحث قرار گرفته است. اکنون مرز بین حقیقت (فکت) و باور از بین رفته است. همچنین مسئله «فیک نیوز» در دوره ترامپ باب و صدها کتاب در این زمینه نوشته شد.»
تناقض‌های سواد رسانه‌ای
این استاد دانشگاه در ادامه نقد و بررسی کتاب سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی به سر فصل‌های اصلی کتاب که بر ۵تناقض اصلی در سواد رسانه‌ای تأکید دارد اشاره کرد و گفت: «کتاب 5 تناقض مسئولیت‌پذیری، هنجارگرایی، زمان‌مند بودن، اعتماد و بی‌طرفی را پیش می‌کشد تا بین تحقیقات سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی پل بزند. تصمیم نویسندگان برای تمرکز بر تناقض‌های این عرصه ارائه تصویری شفاف از آن و نشان دادن چیزی است که بهتر یا متفاوت آموزش داده شود تا بتوان مفهومی را با زیرساخت‌های نوپدید تغییر داد یا اصلاح کرد.»
کوثری با اشاره به مبحث مسئولیت در سواد رسانه‌ای افزود: «اینکه در سواد رسانه‌ای کنترل به‌دست دولت‌هاست یا خود مردم مورد بحث بوده و هست اما آنچه مفید و مؤثر به‌نظر می‌رسد این است که ترکیبی از هر دو می‌تواند برای رشد و اعتلای یک جامعه مفید واقع شود.»
ناگفته نماند «سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی» به گفت‌وگوهای در حال انجام درباره کنترل دانش و روش‌های مختلف دانستن کمک می‌کند. کتاب با این تحلیل پیش می‌رود که چرا سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی(MIL) به مثابه راه‌حلی برای رسیدگی به بحران اطلاعات امروز پیشنهاد شده است.
کتاب با به چالش‌کشیدن این نکته که چرا تصور می‌شود سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی این‌قدرت را درون خود دارد، چند تناقض را که در درک مشترک از این سوادها گنجانده شده، پیش می‌کشد. نویسندگان کتاب خواننده را به سفری در حوزه‌های مختلف عمل و علم، تحقیق و سیاستگذاری، ازجمله کتابداری، مطالعات اطلاعاتی، تدریس و روزنامه‌نگاری، رسانه و ارتباطات و علوم آموزشی می‌برند.
کوتاه درباره کتاب
کتاب «سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی» با عنوان فرعی «تناقض‌ها و بحران‌ها» نوشته یوتا هایدر و اولاف سوندین با ترجمه مشرک لیلا نیرومند و مهدی فروتن به تازگی از سوی انتشارات همشهری به ویترین کتابفروشی‌ها راه یافته است.
متن کامل این نشست را در همشهری آنلاین بخوانید
