سرنوشت «مَلّه» از فراموشی تا جهانی‌شدن

گروه ایرانشهر

خراسان جنوبی سرزمینی کویری با ظرفیت‌های کشاورزی فراوان دارای محصولات منحصربه‌فردی مانند پنبه ملّه است؛ پنبه‌ای با رنگ کرم یا قهوه‌ای طبیعی. تاریخچه این نوع پنبه را همزمان با پنبه سفید دانسته‌اند و گرچه روش‌های کاشت، داشت و برداشت آن مانند پنبه معمولی است، اما به واسطه کوتاهی الیاف این نوع پنبه، آن را با کمان، حلاجی نمی‌کنند بلکه با چوبالش روی بالشتک حلاجی می‌شود.
در بیش از 4دهه اخیر، قهر طبیعت از این محصول پرآب‌بر،  روی‌آوردن کشاورزان به کشت ارقام اصلاح‌شده و وارداتی پنبه و کم‌رنگ‌شدن صنایع‌دستی و تولیدات پرزحمت در کنار رونق پارچه‌های ماشینی، این پنبه را تا مرز منسوخ‌شدن پیش برد و از سال 1396به‌عنوان سال انقراض آن یاد می‌شود.
اما سرنوشت این پنبه خوش‌یمن به همین‌جا ختم نشد و باتوجه ‌به اهمیت فوق‌العاده حفاظت از ذخایر ژنتیک گیاهی کشور به‌عنوان یکی از برنامه‌های مهم راهبردی توسعه کشاورزی، به‌منظور احیا و خالص‌سازی این محصول محلی، گام مهمی در تحقق اهداف عالیه سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی برداشته شد.
دانش کشاورزی، فن نخ‌ریسی، سنت‌ها و نمودهای شفاهی پنبه ملّه شهرستان خوسف سال 1397در فهرست ملی میراث‌فرهنگی ناملموس ثبت و سال 1398نیز در شورای راهبری تعیین شهرها و روستاهای ملی صنایع‌دستی، خوسف به‌عنوان شهر ملی پارچه سنتی «مَلّه» معرفی شد و در حال حاضر مسئولان استانی و شهرستانی به‌دنبال ثبت جهانی این محصول کم‌نظیر هستند؛ موضوعی که در هفته فرهنگی شهرستان خوسف که امسال برای نخستین‌بار از ۲۲ تا ۲۸ آبان برگزار شد و به‌صورت ویژه به معرفی پنبه ملّه پرداخت، مطرح شد.

   خوسف؛ شهر اولین‌ها
مدیرکل صنایع‌دستی، میراث فرهنگی و گردشگری خراسان جنوبی با بیان اینکه برای تهیه پرونده ثبت جهانی پنبه ملّه نیاز به مشارکت دستگاه‌های مربوطه از قبیل جهادکشاورزی، شهرداری و... است، گفت: خوسف به‌عنوان شهر اولین‌ها در استان، تنها شهرستان دارای ۵ بافت ثبتی، دارای بیشترین مخازن سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی کشور، تنها شهرستان دارای بسته کامل اهداف گردشگری اعم از سلامت، فرهنگی، تاریخی و... است، اما کمتر موردتوجه واقع شده است.
هادی شاهوردی از افتتاح دبیرخانه شهر ملی ملّه برای سیاستگذاری جهت توسعه این محصول، افزایش سطح زیرکشت، نصب المان‌های سطح شهر و نامگذاری محله‌ها و مناطق توسط شهرداری خبر داد و گفت که ملّه‌بافی، پارچه‌بافی و توبافی نیست و تلفیق آنها با سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی می‌تواند در ارزش‌افزوده منطقه تأثیرگذار باشد.

لزوم راه‌اندازی مرکز خرید تضمینی
رئیس سازمان جهادکشاورزی خراسان جنوبی هم گفت: «برای افزایش سطح زیرکشت پنبه ملّه باید مرکز خرید تضمینی این محصول در شهرستان پیگیری و راه‌اندازی شود در غیراین صورت کشاورزان استقبال نخواهند کرد».
مهدی جعفری تأکید کرد که چرخه کامل محصولات ملّه در شهرستان بشرویه فراهم است و این امیدواری وجود دارد که شهرستان خوسف با پنبه ملّه نیز جایگاه خود را پیدا کند.
رئیس سازمان جهادکشاورزی خراسان جنوبی افزود: قدمت پنبه ملّه به بیش از ۵۰۰سال پیش برمی‌گردد، اما با ورود بذرهای اصلاح شده از ۳۰سال قبل، این محصول مورد کم‌توجهی قرار گرفت. او با بیان اینکه سال 1396سال انقراض این محصول در استان بود، گفت: «این موضوع سبب شد کارشناسان ترویج جهادکشاورزی به سراغ صندوق‌های قدیمی بروند و بذور این محصول را بیابند و سطح زیرکشت را اکنون به ۷هکتار برسانند.»

مدیرکل صنایع‌دستی‌ میراث فرهنگی و گردشگری خراسان جنوبی:
خوسف به‌عنوان شهر اولین‌ها در استان، تنها شهرستان دارای ۵ بافت ثبتی، دارای بیشترین مخازن سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی کشور، تنها شهرستان دارای بسته کامل اهداف گردشگری اعم از سلامت، فرهنگی، تاریخی و... است، اما کمتر موردتوجه واقع شده است‌

مکث
نخستین جشنواره  شهر ملی ملّه‌‌بافی
جشنواره شهر ملی ملّه‌‌بافی ۲۵ آبان‌ امسال با هدف هم‌فکری و همکاری دستگاه‌های متولی برای ثبت جهانی پنبه ملّه با حضور معاون هماهنگی امور اقتصادی استاندار خراسان جنوبی در شهرستان خوسف برگزار شد. یکی از حاشیه‌های این جشنواره افتتاح «دبیرخانه شهر ملی ملّه» در شهرستان خوسف بود که به‌گفته فرماندار این شهر، به‌منظور پیگیری جهانی‌شدن ملّه خوسف، آموزش تخصصی ملّه‌بافی، نظارت بر کیفیت و میزان تولیدات و هماهنگی بین هنرمندان ملّه‌بافی افتتاح شده است. همچنین به همت اداره میراث فرهنگی شهرستان خوسف از پلاک ماندگار منزل هنرمند ملّه‌بافی مرحومه «صغری طحان» با هدف حفظ هویت شهر ملّه‌بافی هم رونمایی شد.