ترکیه در دو راهی اردوغانیسم و کمالیسم

محمدامین خرمی | خبرنگار:

حدود60میلیون شهروند ترکیه امروز برای انتخاب رئیس‌جمهور این کشور از میان 6نامزد کرسی ریاست‌جمهوری و همچنین تعیین تکلیف 600کرسی پارلمان در انتخاباتی زودهنگام به پای صندوق‌های رأی می‌روند؛ انتخاباتی که می‌تواند پس از سال‌ها، صحنه سیاسی ترکیه را به‌کلی دگرگون کند.

رجب طیب اردوغان همچون 16سال گذشته که حضور پررنگی در صحنه سیاست و قدرت در ترکیه داشته، امروز هم ستاره میدان خواهد بود. اردوغان طی این سال‌ها پیروز تمام رأی‌گیری‌های ترکیه بوده است؛ از انتخابات محلی و شهرداری‌ها گرفته تا پارلمان، ریاست‌جمهوری و رفراندوم تغییر قانون اساسی. او این‌بار اما در میانه یک بحران بی‌سابقه سیاسی و اقتصادی قرار دارد و برای نخستین بار احتمال شکستش بیش از هر زمان دیگری است. بحرانی که اردوغان و کل ترکیه را در بر گرفته از کودتای نافرجام نظامیان در تابستان سال2016 آغاز شد و همچنان ادامه دارد. ترکیه از آن زمان همچنان براساس قوانین مربوط به وضعیت فوق‌العاده اداره می‌شود. 107هزار نفر از کارمندان، معلمان، قضات و نیروهای نظامی این کشور طی این مدت از کار برکنار شده‌اند و بیش از 50هزار نفر نیز از زمان کودتا تاکنون در انتظار محاکمه در زندان به‌سرمی‌برند. به اعتقاد بسیاری، کودتای نافرجام2016 به اردوغان این امکان را داد تا با بازداشت‌های گسترده، قدرت را بیش از پیش در سیطره خود درآورد. برگزاری رفراندوم برای تغییر قانون اساسی ترکیه، قدم بعدی او بود که با اعتراض‌های بسیار همراه شد. او اما موفق شد با کسب 51 درصد از آرا، تغییرات اساسی در ساختار قدرت ترکیه ایجاد کند. براساس این رفراندوم، ساختار سیاسی ترکیه از نظام پارلمانی به ریاستی تغییر کرد و پست نخست‌وزیری حذف شد. همچنین پست ریاست‌جمهوری که تا پیش از این پستی تشریفاتی به‌حساب می‌آمد با اختیارات گسترده به‌عنوان عالی‌ترین پست اجرایی معرفی شد. سرکوب مخالفان دولت و تغییرات گسترده در ساختار قانون اساسی به نفع رئیس‌جمهور و تقابل موافقان و مخالفان رجب طیب اردوغان، جامعه ترکیه را به یک جامعه دوپاره تبدیل کرده است.

انتخابات؛ یک سال و نیم پیش از موعد

ترکیه 2سال است که در تلاطم به سر می‌برد. اتفاقات داخلی و خارجی طی این مدت یکی پس از دیگری از راه رسیدند و ترکیه را دستخوش دگرگونی کردند. غیراز تحولات سیاسی و امنیتی در داخل، ترکیه بیش از پیش وارد درگیری‌های عراق و سوریه شد. دولت اردوغان عملیات گسترده‌ای را در شمال سوریه آغاز کرد تا در مذاکرات نهایی حل بحران سوریه، ابزاری برای چانه‌زنی در اختیار داشته باشد. این وضعیت امنیتی-نظامی اما اقتصاد ترکیه را تحت‌تأثیر قرار داد. افزایش نرخ تورم، افت شدید ارزش لیر ترکیه در برابر دلار، خروج سرمایه از ترکیه و در نهایت روند نزولی سرمایه‌گذاری خارجی نتیجه وضعیت بحرانی ترکیه طی این مدت بوده است. جامعه ترکیه به‌طور سنتی دغدغه‌های اقتصادی را در رأیی که به صندوق می‌اندازد دخیل می‌داند. نجات دولت از بحران اقتصادی پیش‌آمده، یکی از دلایل اصلی تصمیم اردوغان برای برگزاری انتخابات پیش از موعد مقرر در سال2019 بود. فارغ از مسائل اقتصادی، نگرانی اردوغان متاثر از آرای منفی شهرهای بزرگ در رأی‌گیری رفراندوم قانون اساسی، در تصمیم‌گیری برای تغییر تاریخ انتخابات پارلمانی و ریاست‌جمهوری مؤثر بود. او تصمیم گرفت این تاریخ انتخابات را به زمانی پیش از انتخابات شهرداری‌ها که سال آینده برگزار می‌شود منتقل کند.

انتخابات ائتلافی

امسال برای نخستین‌بار، احزاب سیاسی در ترکیه به‌صورت ائتلافی در انتخابات شرکت می‌کنند. حزب اسلامگرای «عدالت و توسعه» به رهبری اردوغان در اقدامی بی‌سابقه با حزب رقیب یعنی حزب دست راستی و ناسیونالیست «حرکت ملی» به رهبری دولت باغچه لی وارد ائتلاف شده است. این ائتلاف تحت عنوان «ائتلاف جمهور» در انتخابات امروز حضور دارد. تصمیم اردوغان برای ائتلاف با حزب رقیب، تأییدی بر موقعیت بحرانی سیاسی و اقتصادی دولت اوست. این برای نخستین بار است که احزاب اپوزیسیون توانسته‌اند در انتخابات سراسری ترکیه ائتلافی جدی و قوی در مقابل ائتلاف حزب حاکم ایجاد کنند. بسیاری از منتقدان اردوغان، تصمیم او برای برگزاری انتخابات پیش از موعد را تلاشی برای جلوگیری از گسترش فعالیت تبلیغاتی احزاب اپوزیسیون در قالب ائتلاف «ملت» می‌دانند. ترکیب این ائتلاف نیز ترکیب بی‌سابقه‌ای است. در ائتلاف ملت، حزب چپ میانه، کمالیستی و سوسیال دمکرات «جمهوریخواه خلق» به رهبری کمال قلیچدار اوغلو در کنار حزب راست میانه، سکولار و ناسیونالیست «خوب» به رهبری مرال آکشنر و حزب اسلامگرای «سعادت» به رهبری تمل کاراملا اوغلو قرار گرفته است. از سوی ائتلاف جمهور، رجب طیب اردوغان نامزد ریاست‌جمهوری است اما در ائتلاف ملت، از هر حزب یک نامزد برای کرسی ریاست‌جمهوری معرفی شده است. محرم اینجه از حزب جمهوریخواه خلق، آکشنر از حزب خوب و کاراملا اوغلو از حزب سعادت در مرحله اول انتخابات حضور دارند. این 3حزب اما توافق کرده‌اند درصورت کشیده شدن انتخابات به دور دوم، از محرم اینجه حمایت کنند.

رأی سرنوشت‌ساز کردها

کردها در چارچوب حزب «دمکراتیک خلق‌ها» در انتخابات ترکیه حضور خواهند داشت. رهبر این حزب، صلاح‌الدین دمیرتاش از 2سال قبل در زندان به سر می‌برد اما اجازه پیدا کرده از همان جا نامزد کرسی ریاست‌جمهوری باشد. کردها طبق قانون باید برای ورود به پارلمان، دست‌کم 10درصد از کل آرا را به‌دست بیاورند. احتمال کسب آرای 10درصدی کردها انتخابات امروز وجود دارد. طبق نظرسنجی‌ها 2ائتلاف جمهور و ملت هرکدام حدود 43درصد از آرا را کسب خواهند کرد.

بنابراین در شرایطی که آرای 2ائتلاف اصلی انتخابات در پارلمان برابر باشد، حضور کردها در جبهه مخالفان حزب عدالت و توسعه می‌تواند سرنوشت‌ساز شود و اکثریت پارلمان را از دست حزب حاکم خارج کند. اگر اردوغان پیروز انتخابات ریاست‌جمهوری باشد و حزبش هم در پارلمان اکثریت کرسی‌ها را به‌دست آورد، او دست‌کم برای 5سال آینده قدرت و سیاست در ترکیه را بار دیگر به‌طور کامل در سیطره خواهد داشت. اگر او در هر دو انتخابات شکست بخورد، برگ دیگری از تاریخ ترکیه ورق خواهد خورد و این کشور دستخوش تغییرات جدی سیاسی می‌شود. اما اگر اردوغان پیروز انتخابات ریاست‌جمهوری باشد و در مقابل، اکثریت پارلمان را پس از حضور کردها در کنار ائتلاف ملت از دست دهد، احتمالا ترکیه وارد یک دوره جدید از بی‌ثباتی سیاسی خواهد شد.

59/4 میلیون نفر

۵۶ میلیون شهروند ترک در داخل کشور پای ۱۸۰ هزار صندوق رای می‌روند تا ۶۰۰ نماینده پارلمان و یک رئیس جمهور را انتخاب کنند. بیش از ۳ میلیون شهروند دارای حق رای ترکیه در خارج از کشور نیز می‌توانند آرا خود را در ۶۰ کشور جهان به صندوق‌های رای بیندازند. در آلمان بیش از یک میلیون و ۴۸۶ هزار شهروند ترک حق رای داشتند که از این میان ۴۹‌درصد رای داده‌اند.

روز سرنوشت

در انتخابات امروز ترکیه پیش از هر چیز دیگری، 16سال حضور اردوغان در قدرت به رفراندوم گذاشته می‌شود. او را بعد از کمال آتاتورک که 95سال پیش ترکیه مدرن را پایه‌گذاری کرد، تأثیرگذارترین چهره سیاسی این کشور می‌دانند. اما اردوغان همانقدر که موافق دارد، مخالف هم دارد. همین مسئله پیروزی قطعی اردوغان در دور اول انتخابات ریاست‌جمهوری را با شک و تردید روبه‌رو کرده است. درصورتی که او بیش از 50درصد از آرا را از آن خود نکند، رأی‌گیری 2هفته دیگر در دور دوم تکرار می‌شود. در میان 5رقیب اردوغان در انتخابات، این محرم اینجه است که می‌تواند او را با چالش جدی روبه‌رو کند؛ به‌خصوص اگر انتخابات به دور دوم کشیده شود. اینجه مثل خود اردوغان کاریزما دارد، صریح‌اللهجه است و سخنور. او در شهرهای بزرگ ازجمله ازمیر، استانبول و آنکارا از محبوبیت بالایی برخوردار است. حامیان اصلی اینجه جوانان هستند و تیم تبلیغاتی او توانسته با فعالیت بسیار خوب در شبکه‌های اجتماعی، دست بالا داشته باشد. او مدافع آموزه‌های کمال آتاتورک یا همان کمالیسم است که دمکراسی، برابری سیاسی و مدنی و سکولاریسم در محور آن قرار می‌گیرد. اینجه طی هفته‌های اخیر در سخنرانی‌هایش به تندی از اردوغان و سیاست‌هایش انتقاد کرده است. او قول داده درصورت پیروزی در انتخابات، اختیارات رئیس‌جمهور را محدود کند، آزادی‌های سیاسی و اجتماعی را افزایش دهد، مذاکرات با کردها را از سر بگیرد و با تدریس زبان کردی در مدارس موافقت کند و همچنین راه ترکیه به عضویت در اتحادیه را هموار سازد. معلم 54ساله فیزیک، بزرگ‌ترین چالش پیش روی اردوغان در انتخابات امروز است.