گزارش
باران تهران بی‌دردسر می‌شود
گزارش میدانی خبرنگار همشهری از فعالیت نیروهای خدمات شهری برای لایروبی مسیل‌ها و کانالها
لیلا شریف-روزنامه‌نگار
چند متر پایین‌تر از خیابان‌ها و کوچه‌های درهم تنیده سطح شهر تهران، کانال‌های پیچ در پیچ، میزبان دائمی آب‌های حاصل از باران و برف هستند و همانقدر که حفظ نظافت و ایمنی مسیرهای سطح شهر مهم است، این کانالها و مسیل‌های آب نیز در لیست نظارت‌ها و پاکسازی‌های مستمر نیروهای خدمات شهری قرار دارند. کارگرانی که از نخستین روزهای تابستان فعالیت خود را آغاز کرده‌اند تا اواسط پاییز و قبل از افزایش بارندگی‌ها باید لایروبی مسیل‌ها و کانال‌های شهری را به پایان برسانند و از این طریق مانع آب‌گرفتگی خیابان‌ها و وقوع سیل‌های احتمالی شوند. حوضچه وسک در محدوده حصارک قرار دارد و به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین حوضه‌های آبریز شهر شناخته می‌شود. این حوضچه که نقش مهمی را در پیشگیری از سیل تهران ایفا می‌کند، در روزهای گذشته شاهد حضور کامیون‌ها، بولدوزرها و نیروهای خدمات شهری بود تا رسوب‌های کف کانال‌های سیمانی از دیوارها جدا شوند و ارتفاع کانال ظرفیت پذیرش رواناب‌ها را داشته باشد. شهر تهران 3حوضه آبریز مهم در شرق، غرب و مرکز دارد و در کنار آنها حوضه آبریز چیتگر نیز در سطح پایین‌تری قرار دارد. نگهداری از مسیل‌ها و کانال‌های آب‌های روان تهران جزو فعالیت‌های مستمر در شهرداری است و نمی‌توان حتی یک سال از این فعالیت دست کشید. بخشی از لایروبی‌ها با استفاده از تجهیزات و ادوات ماشینی انجام می‌شود، اما هستند مسیل‌ها و کانال‌هایی که با تکیه بر نیروی انسانی از شر رسوب‌ها و زباله‌ها خلاص می‌شوند.
نفس کشیدن در هوای آغشته به بوی فاضلاب
مسیل دارآباد سال‌ها قبل از احداث اتوبان ارتش، در شمال‌شرق تهران وجود داشت و این مسیل که اکنون در تقاطع بزرگراه ارتش و اتوبان امام علی(ع) قرار دارد، چند روزی است که به وسیله نیروهای خدمات شهری در حال پاکسازی است. بولدوزرها و ماشین‌های مخصوص رسوب‌برداری در دهنه ورودی مسیل جای گرفته‌اند و مانند 2کارگر یکی از روی زمین و دیگری زیر زمین، دست به‌دست هم می‌دهند تا زباله‌ها و سنگ‌هایی که مسیر مسیل را مسدود کرده‌اند و ارتفاع آن را کاهش داده‌اند، از میان برداشته شوند. در ورودی مسیل، بوی فاضلاب، نفس را بند می‌آورد. کمتر کسی است که علاقه داشته باشد در کنار کارگرهای غوطه‌ور در آب قهوه‌ای‌رنگ قرار بگیرد. کار کردن در فضای تاریک کانالها و پاکسازی با مشکلات خاص خود همراه است و حتی نفس کشیدن در هوای آغشته به فاضلاب نفس را بند می‌آورد. به‌گفته محمدجعفر رضایی، مسئول موتوری سنگین منطقه یک «به جز بوی فاضلاب، کارگری که این پایین می‌ره، کلی مشکل داره.»
کار با خطر مارگزیدگی
رضایی دست‌هایش را از هم دور می‌کند تا اندازه موجودی که در ادامه جمله‌اش می‌خواهد بگوید، کاملا مشخص باشد: «نگاه کن، این پایین مار هست به این اندازه. خیلی وقت‌ها بچه‌ها اونا رو توی آب می‌بینن، شانس آوردیم تا حالا کسی را نزدن. موش هم که جای خود داره.» سختی کار در کانالها و مسیرهای تهران به‌راحتی قابل تحمل نیست؛ به همین دلیل است که نیروهای کانال‌های سربسته و روباز هر ماه یک‌بار با هم جابه‌جا می‌شوند: «به‌خاطر سختی کار، نیروهایی که به کانال‌های سرپوشیده می‌رن، هر ماه محل کارشون با اونایی که توی مسیل‌های سطحی کار می‌کنن، عوض می‌شه؛ چون هوای مسیل‌های سطحی بهتره.»
قدم زدن در لجن‌ها و کانال‌های کوتاه
کار کردن در مسیل‌های داخل شهر و فرعی نیز مشکلات خود را دارد. کم نیستند مسیل‌هایی که پاکسازی آنها تنها با قدهای خمیده و استفاده از سطل‌های کوچک ممکن است. پدرام اسحاقی، مدیر امور فنی و مهندسی معاونت آبراه‌ها و قنوات شهری اداره کل خدمات شهری شهرداری در این رابطه توضیح می‌دهد: «در نقاطی که امکان استفاده از ماشین‌های مکانیکی نیست؛ یعنی بیشتر داخل کانال‌های درون شهر و فرعی که ورودی کوچکی دارند، از نیروهای انسانی استفاده می‌کنیم. در بسیاری از این کانالها، زباله‌های شهروندان مانع جریان آب می‌شود.» به‌گفته اسحاقی «ورودی‌های کوچک به کانال‌هایی با ارتفاع یک‌متر و 20سانتی‌متر و عرض80 سانتی‌متر ختم می‌شوند. کارگرها مجبور هستند با قد خمیده در این کانالها حرکت کنند و با سطل‌هایی کوچک رسوب‌ها، لجن‌ها و زباله‌ها را روی زمین بفرستند. در تمام این موارد سختی کار در مسیلی که با فاضلاب تداخل دارد، دوچندان می‌شود.»
حوضچه‌هایی برای دوری از بلای سیل
3حوضه آبریز مهم در شرق، غرب و مرکز تهران در کنار حوضه آبریز چیتگر در تمام این سال‌ها، بلای سیل را از سر تهران دور کرده‌اند. مجید دیری، معاون آبراه‌ها و قنوات شهری اداره کل خدمات شهری شهرداری تهران در این رابطه به همشهری گفت: «ما 4حوضه آبریز در تهران داریم؛ در حوضه آبریز شرق، رودخانه‌های دارآباد، گلابدره و دربند قرار دارند و رواناب این رودخانه و مناطق یک، 4، 8، 13، 14، 16، 15 و 20 به سیل برگردان شرق ریخته می‌شوند تا از طریق کانال ابوذر به دشت ورامین ریخته شوند. حوضه آبریز غرب، رواناب رودخانه‌های درکه، فرحزاد و کن را در برمی‌گیرد و رواناب مناطق6، 7، 11، 12و 10 نیز به این بخش ریخته می‌شود و در نهایت آب‌ها در فیروزآباد شرق تهران تخلیه می‌شوند. حوضه آبریز چیتگر شامل رودخانه وردآورد، در مناطق21و22 می‌شود.» شاید کمتر شهروند تهرانی‌ای در جریان باشد که نیروهای خدمات شهری که در سرما و گرما تن خود را به آب‌های جاری در مسیل‌ها می‌سپارند، چطور از وقوع مشکلات متعدد برای شهر پیشگیری می‌کنند؛ نکته‌ای که دیری در رابطه با آن توضیح داد: «اگر این حوضچه‌ها در زمان مناسب لایروبی نشوند، در روزهای بارندگی مستمر و شدید دچار مشکل می‌شویم. 70درصد شبکه آب‌های سطحی سرپوشیده است و در همه مناطق، مجاری آب‌های زیرزمینی داریم. بسیاری از مردم در جریان فعالیت این مسیل‌ها قرار ندارند، اما واقعیت این است که در زمان بارش سال98 این حوضچه‌ها بودند که به داد شهر رسیدند.»
به‌گفته او «530کیلومتر کانال اصلی در سطح شهر داریم و 120کیلومتر نیز شبکه‌های نیمه اصلی را شامل می‌شود؛ به‌طور کلی باید گفت که نزدیک به 650کیلومتر مسیل در تهران وجود دارد که مدیریت آنها برعهده شهرداری است. 10هزار کیلومتر شبکه فرعی (نهرها) نیز در تهران فعال هستند.»
رایزنی با دادستانی برای حل مشکل ورود فاضلاب
ورود فاضلاب‌ها و زباله‌ها به مسیرهای زیرزمینی، دردسرهای بسیاری را برای شهر ایجاد کرده است. دیری در رابطه با مشکلات حاصل از این اتفاق گفت: «ما باید 4بار در سال، این 650کیلومتر مسیل را مورد بازدید قرار بدهیم، برای بازدید به زیرزمین می‌رویم، اما وجود فاضلاب موجب می‌شود تا فعالیت‌ها با سختی بسیار انجام شود؛ چراکه فاضلاب این مسیل‌ها را به محیط آلوده تبدیل می‌کند. کارگرها به‌جای آنکه در محیطی کار کنند که آب باران و برف جریان دارد، باید با مسائل مربوط به محیط آلوده درگیر شوند. ما با دستگاه‌های مربوط در حال رایزنی هستیم و حتی از دادستان نیز کمک خواسته‌ایم. این فاضلاب‌ها مربوط به شرکت آب و فاضلاب تهران، اما متاسفانه اقدامات غیرقانونی برخی شهروندان و کارخانه‌ها موجب گرفتاری و ایجاد مشکل می‌شود.» مناطق 21 و 22 شهرداری تهران با مشکلاتی در حوزه سیستم فاضلاب مواجه هستند و به‌گفته دیری باید به لیست این مشکلات، کمبود مسیل‌ها و کانالها را نیز اضافه کرد: «ضعیف‌ترین مناطق در مورد مسیل‌ها و کانالها، مناطق 21 و 22 هستند. به‌دلیل اینکه تخلیه‌گاه حوضچه این دو منطقه به شهر قدس ختم می‌شود، نیازمند همکاری فرمانداری هستیم.»
ساخت 550کیلومتر شبکه آب‌های سطحی بعد از انقلاب
براساس توضیحات دیری باید گفت که اوایل انقلاب نزدیک به 100کیلومتر شبکه آب‌های سطحی در شهر تهران وجود داشت، اما این رقم اکنون به 650کیلومتر رسیده است.
مکث
لایروبی 10هزار کیلومتری انهار و رودهای شهر
حسین نظری، معاون خدمات شهری و محیط‌زیست شهرداری تهران: آب‌های سطحی ناشی از بارش‌ها از بالادست گل و لای را به داخل رودخانه می‌آورند و پس از آن به‌سمت شهر حرکت می‌کنند؛ لذا ما باید در این حوضه‌ها جلوی حرکت گل و لای به‌سمت شهر را بگیریم. در همین راستا 3حوضچه آبگیر داریم که حدود ۳۶هزار مترمربع سالانه رسوب‌گیری آنها انجام می‌شود تا از ورود این گل‌ولای به‌سمت شهر تهران جلوگیری شود. لایروبی‌ها و تخلیه حوضچه‌ها در بالادست در حال انجام است. قطعا برای جلوگیری از غافلگیری، اقدامات پیشگیرانه شامل تدوین دستورالعمل‌ها و ابلاغ به مناطق و تأمین تجهیزات و نظارت بر اجرای ابلاغ‌ها در دستور کار قرار گرفته است. نقاط گلوگاهی شناسایی شده و رسوب‌گیری و نگهداشت آنها انجام شده بی‌تردید برای حفظ حریم کانالها و جلوگیری از تجاوز به حریم آنها اقدامات لازم را انجام داده‌ایم و هرجا که توسعه لازم بوده انجام شده و نگهداشت سالانه نیز پیگیری شده است. سال قبل نسبت به سال ماقبل آن بارندگی‌های برف و باران بیشتر بود، اما انصافا عوامل خدمات شهری عملکرد قابل‌قبولی داشتند و آب‌گرفتگی منجر به بروز خسارت در شهر تهران نداشتیم. 650کیلومتر شبکه اصلی جمع‌آوری آب‌های سطحی و ۱۰هزار کیلومتر انهار و رودها همگی در سطح شهر تهران تا پیش از آغاز بارش‌ها لایروبی خواهند شد. همچنین ۸۰۰نقطه به‌عنوان گلوگاه آب‌گرفتگی براساس پیام شهروندان به سامانه۱۳۷ که منشأ عمرانی داشته است در سطح مناطق ۲۲گانه شناسایی و به مناطق شهرداری ابلاغ شد که تا‌کنون ۵۰۰نقطه برطرف شده و مابقی نیز تا پیش از آغاز بارش‌ها برطرف خواهند شد.
