چالش‌های یک نامه پرچالش

نامه برخی فعالان سیاسی و توصیه آنها به مذاکره ایران و آمریکا  با چالش‌ها و انتقادات زیادی همراه شده است. دولتی‌ها معتقدند دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا با اسب زین کرده خود می‌تازد و وقتی گرد و خاک جولان او به‌پاست راهکار منطقی، نمایش وحدت، انسجام و همدلی داخلی است نه مذاکره. کارشناسان سیاسی  هم البته معتقدند تا موقعی که ترامپ تصویر دست برتر مطلق در مناقشات دارد، طرح موضوع مذاکره با وی نصیبی برای ایران نخواهد داشت در گفت‌و‌گو با مقامات دولتی، استادان دانشگاهی و دیپلمات‌های سابق، به بررسی چالش مذاکره با دولت ترامپ و نامه اخیر فعالان سیاسی پرداخته‌ایم.

استفاده از تجارب و تلاش برای قدرت چانه‌زنی

الهه کولایی، کارشناس مسائل بین‌الملل در گفت‌وگو با همشهری  در رابطه با انتشار این نامه، گفت: در روابط بین‌الملل گونه‌های متنوعی از روابط میان کشورها وجود دارد که حتی مسئله قطع رابطه نیز خود می‌تواند روش‌های متنوعی داشته باشد. طبیعی است که کشورها متناسب با تجربه‌های کشور‌های دیگر بسته با تجارب خود روش‌هایی را انتخاب کنند. در جامعه‌ای مثل ایران نیز طبیعی است که دیدگاه‌های متفاوت و حتی متعارض در این خصوص وجود داشته باشد. این وظیفه نهادهای قدرت و مسئولان است که با بررسی این راهکارهای متنوع، قابل‌قبول‌ترین روش‌ها برای تأمین منافع مردم و مصالح کشور را انتخاب کنند. در مورد پیشنهاد مذاکره مستقیم با آمریکا سال‌هاست که این مسئله مطرح شده است. حتی در اوج تخاصم بین کشورها و در دوران نظام دو‌قطبی آمریکا و شوروی ما شاهد بودیم که این نوع رفتارها امکان بروز پیدا کردند. حتی دشمنان قسم‌خورده هم شیوه مذاکره را مورد توجه قرار می‌دهند و ضمن تلاش در عرصه‌های دیگر این روش را نیز می‌آزمایند. صرف مذاکره به‌معنای اعتماد و تسلیم نمی‌تواند ارزیابی شود و مهم تلاش برای استفاده از قدرت چانه‌زنی و تجارب گذشته است که می‌تواند درس‌هایی برای آینده داشته باشد.

وی در پاسخ به اینکه نوع مواجهه ما با آمریکا باید در شرایط فعلی چگونه باشد، هم گفت: در هر شرایطی در برابر آمریکا باید بتوانیم تحلیلی واقعگرایانه از معادلات قدرت در جهان و منطقه داشته باشیم و راهکار عملیات‌سازی‌ رویکرد‌های خود را مورد پیگیری قرار دهیم. آنچه ملاک و محور تعیین رفتار ما قرار می‌گیرد، تلاش برای رسیدن به منافع ملی و دفاع از این آب، خاک و نظام است.

ایران در جایگاه متهم نیست

علی خرم، نماینده پیشین ایران در سازمان ملل درباره نامه تعدادی از فعالان سیاسی به مسئولان نظام برای مذاکره  با آمریکا بر این باور است که هدف نویسندگان نامه احتمالا ایجاد مفری برای جمهوری اسلامی در شرایط کنونی باشد اما آنها در تحلیل موضوع دچار اشتباه شده‌اند. به گفته خرم این اشتباه از آن جهت است که این پیشنهاد از تجربه مذاکرات کره‌شمالی با آمریکا در سنگاپور الگوبرداری شده است، درحالی‌که مذاکرات این 2کشور حقیقت و ماهیت کاملا متفاوتی با روابط میان ایران و آمریکا دارد. وی معتقد است که آمریکا از دیدار ترامپ با رهبر کره‌شمالی بهره‌برداری تبلیغاتی کرده و چنین القا کرده که کره‌شمالی در مقابل آمریکا تسلیم شده است. آنطور که خرم به «همشهری» می‌گوید مذاکره ایران با آمریکا براساس الگوی پیشنهادی نویسندگان نامه در مرحله اول به‌معنای پذیرش اشتباه از سوی ایران و سپس تمایل برای تسلیم در مقابل آمریکاست.
درحالی‌که مسئله ایران با کره‌شمالی کاملا متفاوت است؛ چراکه ایران یک توافقنامه بین‌المللی را با اعضای دائم شورای امنیت سازمان ملل و قدرت‌های اروپایی امضا کرده و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هم 12بار پایبندی ایران به تعهداتش را تأیید کرده است. بنابراین ایران در جایگاه یک متهم یا مشابه آن قرار ندارد. با این حال، نگاه آمریکا به این توافق زورگویانه است و برای جامعه بین‌المللی قابل‌قبول نیست.

پیشنهاد جایگزین این کارشناس بین‌المللی برای مواجهه با آمریکا در شرایط کنونی این است که ایران در نخستین فرصت مناسب با آمریکا نه درباره برجام، بلکه درباره روابط دوجانبه باید به گفت‌وگو بنشیند؛ به گفته او دشمنی‌ها و دوستی‌ها در جهان دائمی نیستند و تنها منافع ملی است که دائمی است. به اعتقاد این کارشناس بین‌الملل فرصت‌هایی در دوره ریاست‌جمهوری بیل کلینتون و باراک اوباما برای سر و سامان دادن به روابط ایران و آمریکا فراهم آمده بود که متأسفانه مورد توجه قرار نگرفت و با مشکلاتی در دوره‌های جورج بوش و ترامپ مواجه شدیم.

هر سخن جایی و هر نکته مکانی دارد

حسن بهشتی‌پور هم در گفت‌وگو با همشهری گفت: نفس مذاکره کار خوبی است اما با چه‌کسی و در چه شرایطی؟ هر سخن جایی و هر نکته مکانی دارد. این کارشناس مسائل بین‌الملل با بیان این مطلب گفت: در شرایطی که پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا 12شرط برای گفت‌وگو با ایران مطرح کرده است و عملا تسلیم ایران را می‌خواهد، پیشنهاد مذاکره کار درستی است؟ مذاکره باید در شرایط برابر بین دو‌طرف باشد تا گفت‌وگو شکل بگیرد؛ هرچند طرفین به یکدیگر اعتماد نداشته باشند. اینکه اعتماد نداشته باشند مانع مذاکره نیست؛ چراکه می‌خواهند مشکلات را بر‌طرف کنند اما امروز شرایط مساوی برقرار نیست و آمریکا به‌دنبال تسلیم ایران است. وی افزود: آمریکایی‌ها با این شرایط در‌واقع به‌دنبال بستن راه مذاکره بوده‌اند، نه اینکه بخواهند مذاکره‌ای صورت بگیرد. وی در پاسخ به اینکه نوع مواجهه جمهوری اسلامی ایران با آمریکا باید چگونه باشد، هم گفت: در شرایط فعلی بهترین گزینه ادامه مذاکرات با اروپایی‌هاست؛ چراکه آمریکا امروز در شرایطی است که دیگر نمی‌تواند رژیم تحریم‌ها را به‌طور کامل برگرداند. رژیم حقوقی تحریم‌ها علیه ایران براساس برجام فروریخته است. پس باید مذاکرات خود را با اروپایی‌ها ادامه دهیم. بهشتی‌پور در ادامه گفت: اگر مذاکرات ما با اروپایی‌ها به نتیجه نرسید پیشنهاد این است که برجام به حالت تعلیق درآید؛ نه اینکه از آن خارج شویم. این کارشناس مسائل بین‌الملل گفت: با این روش ما می‌توانیم خواسته‌های خودمان را دنبال کنیم. درواقع در تعلیق برجام امکان بهره‌برداری مجدد از برجام و منافع آن وجود دارد. وی در ادامه با بیان اینکه باید از داخل کشور هم برای غرب یک پیام و یک صدا به گوش برسانیم و دودستگی ایجاد نشود، افزود: راه‌حل این مسئله هم مشارکت مردم و آگاهی آنها از مسائل پیش آمده برای کشور است. ما می‌دانیم که فقط باید به مردم خودمان اعتماد کنیم و باید به فکر این باشیم که این اعتماد خدشه‌دار نشود.

هاشمی‌طبا: امیدوارم این نامه جعلی باشد

سید‌مصطفی هاشمی‌طبا، کاندیدای دوره یازدهم ریاست‌جمهوری هم در گفت‌وگو با همشهری، گفت: اگر این نامه درست باشد، کاری ساده‌لوحانه صورت گرفته است. وی با بیان اینکه نمی‌توان وعده آمریکایی که پیمان خودش را می‌شکند و بد‌عهد است را قبول کرد، گفت: امیدوارم این نامه جعلی باشد. هاشمی‌طبا ادامه داد:‌ ترامپ و آمریکایی که در تازه‌ترین اقدام خود از شورای حقوق بشر هم خارج شده است، آیا جای مذاکره را باز نگه داشته است‌؟ آیا به فردی که توافق ذیل شورای امنیت که به تصویب رسیده را هم نادیده گرفته می‌توان اعتماد کرد؟ حال قبلا اوباما کمی ژست و پرستیز را رعایت می‌کرد اما ترامپ چه؟ هاشمی‌طبا افزود: آمریکا باید ابتدا عذرخواهی کند و به برجام برگردد و بعد می‌توان مسائل دیگر را هم در شرایط منطقی و عاقلانه پیگیری کرد.

 این  سیاستمدار اصلاح‌طلب در پاسخ به اینکه نوع مواجهه ما با آمریکا باید چگونه باشد، هم گفت: اشکال کار اینجاست که در سیاست خارجی ما انقلابی عمل می‌کنیم اما در سیاست‌های داخلی و اقتصادی لیبرالی حاضر می‌شویم. اشکال کار اینجاست که در داخل کشور نوعی تجمل‌گرایی و مصرف‌گرایی را ترویج می‌کنیم ولی در خارج از کشور فقط شعار می‌دهیم. هاشمی‌طبا با حمایت از مواضع انقلابی گفت: من از مواضع انقلابی‌مان مقابل آمریکا دفاع می‌کنم اما لازم است در داخل کشور هم ما وابسته عمل نکنیم؛ چراکه این نوعی تعارض است.


مذاکره با آمریکا؛ چگونه و چه زمان؟



مهران کامروا
استاد دانشگاه جورج تاون

دستگاه دیپلماسی ایران پس از چند سال مذاکرات فشرده و ثمربخش که به توافق هسته‌ای منجر شد، اکنون بار دیگر تحت‌تأثیر خروج آمریکا از برجام، یک عادت قدیمی را دنبال می‌کند؛ عادتی که بر مبنای رفتار واکنشی به ابتکار عمل دیگر بازیگران مبتنی است. وزیر خارجه طی هفته‌های اخیر به بروکسل و دیگر پایتخت‌های اروپایی و آسیایی سفر کرده تا نسبت به ادامه سرمایه‌گذاری‌ها در ایران و ادامه تعهدات کشورها برای خرید نفت از ایران اطمینان حاصل کند. طرف‌های مذاکره در سفرهای محمدجواد ظریف هم بارها بر اهمیت پیروی از حقوق بین‌الملل و وفاداری به توافق‌های بین‌المللی تأکید کرده‌اند. با این همه، شرکت‌های اروپایی و آسیایی یکی پس از دیگری از بازار ایران خارج می‌شوند.

به‌نظر می‌رسد که وضعیت برای ایران و دولت حسن روحانی به‌طور کلی وخیم‌تر شده است. البته مشکل از بندهای توافق هسته‌ای یا اقدامات ایران در خاورمیانه نیست. مشکل اصلی آمریکا با ایران در این واقعیت است که تهران طی دهه‌های گذشته تلاش کرده نوعی از سیاست خارجی را دنبال کند که منافع ملی و استراتژیک ایران را بالاتر از منافع آمریکا قرار می‌دهد. اگر رویکرد ایران را با سیاست خارجی دیگر کشورهای منطقه مقایسه کنیم، سیاست خارجی ایران در واقع خاری در چشم آمریکاست؛ سیاستی که برنامه‌های هژمونیک آمریکا در منطقه خاورمیانه را به چالش کشیده است. کل ماجرای هسته‌‌ای ایران تنها بهانه‌ای برای مهار سیاست خارجی مستقل ایران بود. بلافاصله پس از امضای توافق هسته‌ای، این امضاکنندگان اروپایی برجام بودند که تلاش کردند از تنها وسیله دفاعی ایران یعنی برنامه موشکی‌اش، مسئله‌ای را بیرون بکشند و با استفاده از آن به‌دنبال اعمال فشار بر تهران باشند تا دست از موشک‌هایش بردارد. اگر آمریکا از برجام هم بیرون نمی‌آمد، پس از حل مسئله موشکی ایران، اروپایی‌ها احتمالا در هیاهوی دیگری مثلا بر سر برنامه صنعت خودروی ایران یا تاسیسات تولید کفش در ایران که می‌تواند تهدیدی برای صلح منطقه‌ای و بین‌المللی باشد، دوباره کنار آمریکا قرار می‌گرفتند. برای آمریکا و متحدان اروپایی و خاورمیانه‌ای آن، مشکل رفتار ایران نیست؛ مشکل خود ایران است. در این شرایط وزیر خارجه و تیم او چگونه می‌توانند ابتکار عمل را به‌دست بگیرند؟ تردیدی نیست که رفتن از کشوری به کشور دیگر و گرفتن قول‌های مبهم از مقام‌های آنها کمکی به حل مشکلات نکرده است. دیپلمات‌ها معمولا درباره جعبه‌ابزار دیپلماسی سخن می‌گویند اما به‌نظر می‌رسد جعبه‌ابزار ایران در شرایطی کنونی، ابزار کارآمد زیادی نداشته باشد.

پیشنهاد آن است که تهران به‌طور مشخص و علنی اصول سیاست خارجی و اهداف استراتژیک خود را اعلام کند. این اقدام نباید به اظهارات در نشست‌های خبری و مقاله‌های مطبوعاتی  محدود شود بلکه باید اینها را در جایی همچون  نشست مجمع عمومی سازمان ملل یا پارلمان اروپا مطرح کرد تا به خوبی دیده و شنیده شوند. ایران همچنین باید به‌طور دقیق اعلام کند که چرا این اهداف استراتژیک را دنبال می‌کند و این اهداف کدام تهدیدها را از سر ایران باز‌می‌دارد. تهران باید به‌طور شفاف خطوط قرمز خود و دلایلش برای تعیین آنها را اعلام کند. فارغ از این، ایران باید براساس این خطوط قرمز و تصمیمش برای دفاع از استقلال و منافع ملی‌ خود، اعلام کند که آماده است بدون هیچ پیش‌شرطی بلافاصله با آمریکا وارد مذاکره شود. از توافق آب‌و‌هوایی پاریس تا توافق‌ هسته‌ای ایران، دولت دونالد ترامپ نشان داده که قابل اعتماد نیست. این را سیاستمداران ایرانی بهتر از هر کسی می‌دانند. اما تهران باید ابتکار عمل دیپلماتیک را به‌دست گیرد و فضای هیاهوی کرکننده‌ای که علیه ایران شکل گرفته را مهار کند. این خود حرکت ترامپ به سمت جنگ با ایران را هم مهار خواهد کرد؛ جنگی که متحدان منطقه‌ای آمریکا بذر آن را کاشته‌اند.

   نیازمند نمایش وحدت هستیم



محمود واعظی، رئیس‌دفتر رئیس‌جمهور نیز بررسی طرح موضوع مذاکره با آمریکا و نامه منتشر شده در ارتباط با آن را در چارچوب سیاست‌های نظام دانست و به همشهری گفت: کشور در شرایط فعلی بیش از هر چیز به نمایش وحدت و انسجام مقابل دشمنی‌های آمریکا نیاز دارد. او نامه 100نفر از چهره‌های داخلی و خارج‌نشین را بخشی از آزادی‌های سیاسی دانست و در عین حال افزود: موضوع گفت‌وگو با آمریکا در شرایط فعلی راهبرد منطقی محسوب نمی‌شود. او همچنین در جمع خبرنگاران تصریح کرد: آمریکا دارد دشمنی می‌کند و امروز راه‌حل مشکلات ما وحدت داخلی است؛ اینکه منسجم کار کنیم و سران 3قوه با هم به تصمیم برسند و پشت تصمیم‌شان بایستند. راه‌حل این است که ما روی پای خودمان بایستیم و همانطور که مقام معظم رهبری فرمودند امر تولید داخل و خرید مردم از داخل را انجام دهیم. آقای رئیس‌جمهور نیز اصرار داشتند که مواداولیه نیازمندی‌های مردم از داخل و خارج تأمین شود تا مردم از نظر نیازمندی‌های ضروری خودشان محتاج به کالاهای خارجی نباشند.

   طرح دیدگاه‌ها ارزشمند است



معصومه ابتکار، معاون رئیس‌جمهور در امور زنان و خانواده نیز در گفت‌وگو با همشهری انتشار نامه مذاکره با آمریکا را بلااشکال دانست و درباره نظر دولت نسبت به آن گفت: دولت در چارچوب مصالح نظام و دیدگاه‌های مقام معظم رهبری و سیاست خارجی کلان کشور راجع به این موضوعات تصمیم می‌گیرد و در این تردیدی نیست. اما اینکه یک گروه آمده‌اند و نظرشان را اعلام کرده‌اند، از این بابت که کارشان علنی بوده و خیلی شفاف این مسئله را مطرح کرده‌اند، نفس این کار نباید هدف تخطئه و تخریب قرار بگیرد. ابتکار با بیان اینکه نویسندگان نامه به‌دنبال پنهان‌کاری و ارتباطات خلاف مصالح خودشان با آمریکا نبوده‌اند، تصریح کرد: نفس طرح دیدگاه‌ها و نظرات مختلف در یک جامعه متکثر ارزشمند است و مجموعه دولت و نظام ممکن است در آینده با دیدگاه مذاکره با آمریکا مخالفت ورزند و آن را متناسب با منافع کشور تشخیص ندهند، اما نویسندگان نامه در متن خودشان نهاد و دستگاهی را تخریب نکرده‌ و از کسی نیز آبروریزی نکرده‌اند.

   نباید تخطئه‌شان کنیم



حسینعلی امیری، معاون پارلمانی رئیس‌جمهور نیز به همشهری گفت: در کشور ما دمکراسی حاکم است و عده‌ای نظری دارند و نظر خودشان را مطرح کردند. آنها اظهارنظر کرده‌اند و ما نباید آنها را تخطئه کنیم که چرا چنین کاری کرده‌اند. نباید آنها را توبیخ یا تنبیه کنیم که چرا چنین کاری انجام داده‌اند. اما اینکه پیشنهاد در چه مقطعی از زمان باشد امر بسیار مهمی است. معتقد هستم که در شرایط کنونی باید وحدت داشته باشیم. امیری همچنین در پاسخ به این سؤال که پاسخ دولت به پیشنهاد نویسندگان نامه برای مذاکره با آمریکا مثبت است یا منفی افزود: نظری ابراز نشده است. دقت داشته باشیم که سیاست‌های کلی نظام و سیاست خارجی در جای دیگری تعیین می‌شود. نسبت به این موضوع در دولت بحث خاصی راجع به این موضوع نبوده است، اما تأکید دارم که در کشور براساس دمکراسی هر حزب و گروهی با هر سلیقه سیاسی می‌تواند اظهارنظر کند. او تصریح کرد: دولت معتقد است در شرایط کنونی و اقداماتی که ترامپ انجام داد اکنون وقت پرداختن به این موضوعات نیست.