گزارش
«نگهبان شب» به اسکار می‌رود
نماینده ایران در اسکار چقدر شانس موفقیت دارد؟
ناصر احدی-روزنامه‌نگار
در نخستین ساعات شامگاه سه‌شنبه، فیلم «نگهبان شب» ساخته رضا میرکریمی به‌عنوان نماینده سینمای ایران در اسکار 2024 معرفی شد. این فیلم در حالی انتخاب شد که به‌گفته رائد فریدزاده، دبیر و سخنگوی کمیته انتخاب نماینده سینمای ایران در اسکار 2024، این کمیته بعد از بررسی 42اثر حائز شرایط، در مرحله نخست 15فیلم را برای بازبینی برگزید و در نهایت 3 فیلم را به‌عنوان نامزد نهایی فهرست معرفی به آکادمی اسکار انتخاب کرد. این 3فیلم عبارت بودند از «ملاقات خصوصی» ساخته امید شمس، «نگهبان شب» ساخته رضا میرکریمی و «شهرک» ساخته علی حضرتی که در نهایت به اتفاق آراء فیلم میرکریمی به‌عنوان نماینده نهایی سینمای ایران در اسکار 2024 انتخاب شد. منوچهر شاهسواری، رسول صدرعاملی، علیرضا حسینی، احمد مرادپور، محمد داوودی، اکبر نبوی، پرویز شیخ‌طادی، بهروز شعیبی و رائد فریدزاده اعضای تشکیل‌دهنده کمیته انتخاب نماینده سینمای ایران به آکادمی اسکار 2024 بودند. در ماه‌های گذشته، خبری از اعضای این کمیته منتشر نشده بود و می‌توان حدس‌زد که بنیاد سینمایی فارابی ــ به‌عنوان نهادی که مسئول معرفی نماینده سینمای ایران به اسکار است ــ ترجیح داده با اعلام نکردن اسامی اعضای این کمیته تا لحظه آخر از حواشی و نقدهای احتمالی جلوگیری کند. به هر حال، می‌شود این پرسش را مطرح کرد که اعضای این کمیته چقدر با شرایط موفقیت فیلمی در اسکار آشنایی دارند و آیا افراد دیگری بودند که می‌توانستند عضو این کمیته باشند یا خیر؟ موضوع دیگر این است که «نگهبان شب» چقدر انتخاب مناسبی است و چقدر احتمال موفقیت آن وجود دارد؟ و آیا اساساً انتخاب دیگری وجود داشت؟
از مضمون تا رقبا
در یک سال گذشته، سینمای ایران حضور کمرنگی در جشنواره‌های معتبر جهانی داشت و فیلمی از تولیدات داخلی نبود که حضور موفقی در جشنواره‌های خارجی داشته باشد. «نگهبان شب» هم از این مسئله مستثنی نبود. مهم‌ترین جایزه این فیلم به چهلمین جشنواره فیلم فجر بازمیگشت که میرکریمی را صاحب جایزه بهترین کارگردانی کرد. میرکریمی چندی پیش در گفت‌و‌گویی که در ایسنا با مرتضی فرشباف و شهرام مکری انجام داد گفته بود: «تا جایی که می‌دانم یکی دو رویداد مهم فیلم را دوست داشتند ولی عده‌ای جمع شدند تا مانع از حضور یا نمایش فیلم شوند.» به هر تقدیر، «نگهبان شب» در جشنواره معتبری حضور نداشته و این به‌معنای از دست رفتن فرصت بازاریابی فیلم است. اصولا جشنواره‌های معتبر بین‌المللی بهترین فرصت هستند تا فیلم‌هایی که احتمال حضورشان در اسکار وجود دارد، مورد توجه قرار بگیرند و پخش‌کننده پیدا کنند. فیلم میرکریمی فاقد این امتیاز است. از سوی دیگر، داستان فیلم هم که درباره سوء‌استفاده مهندس جوان شهری از کارگر جوان شهرستانی است شاید فاقد آن جذابیتی باشد که نظر رأیدهندگان اسکار را جلب کند. از حیث مضمون، فیلم میرکریمی که بیشتر به تضاد اخلاقیات شهرنشینان مرفه و روستاییان تنگدست می‌پردازد شانس زیادی برای موفقیت ندارد. همچنین دیگر فیلم‌های حاضر در شاخه بهترین فیلم بین‌المللی را هم نباید فراموش کرد. تا اینجا که نمایندگان تعدادی از کشورها معرفی شده، بزرگانی همچون کلبر مندونسا فیلیو از برزیل، ویم وندرس از ژاپن، نوری بیلگه جیلان از ترکیه، آکی کوریسماکی از فنلاند و رادو جود از رومانی امید زیادی به کسب جایزه در شاخه بهترین فیلم بین‌المللی اسکار 2024 دارند. در میان نام کارگردانان کشورهای مختلف که فیلم‌شان به اسکار معرفی شده، نام 2 کارگردان ایرانی هم دیده می‌شود؛ نورا نیاسری با «شیدا» از استرالیا و بهروز ثابت‌رسول با «ملودی» از تاجیکستان.
احتمال موفقیت «نگهبان شب» در اسکار
بن زازمِر در تحقیقی که درباره 17جشنواره سینمایی بین‌المللی و موفقیت فیلم برگزیده این جشنواره‌ها در اسکار انجام داده، به نتایج جالبی رسیده است. در میان این جشنواره‌ها، برگزیدگان کن با 5برنده و 9نامزد بیشترین موفقیت را در شاخه فیلم خارجی در اسکار داشته‌اند. برگزیدگان جشنواره‌های تورنتو (3برنده و 4نامزد)، مسکو (3برنده و 2نامزد) و برلین (3برنده و 4نامزد) در رتبه‌های بعدی موفقیت در این شاخه هستند. البته برگزیدگان 3جشنواره قاهره، لوکارنو و شانگهای هم موفقیتی در اسکار به‌دست نیاورده‌اند. از همین آمار می‌توان اهمیت حضور در جشنوارهای معتبر بین‌المللی برای موفقیت یک فیلم خارجی در اسکار را دریافت. همچنین به‌گفته زازمر، به‌مدت 23سال، از میان 5نامزد جایزه بهترین فیلم خارجی که منطقا هر کدام 20درصد شانس برنده شدن در این شاخه را دارند، وقتی یکی برگزیده جشنوارهای بوده، شانس برنده شدنش تا 35درصد افزایش یافته است. در موردی دیگر، به‌مدت 11سال، وقتی از 5فیلم این شاخه 2فیلم برگزیده جشنوارهای بوده‌اند، به جای 40درصد، شانس برنده شدن یکی از این دو فیلم برای بردن جایزه اسکار به خانه تا 73درصد بوده است. به‌هر حال، در سالی که دست سینمای ایران هم چندان پر نبود وگویا «نگهبان شب» تنها انتخاب ممکن بود.
مکث
3بار ناکامی میرکریمی
2 فیلم «خیلی دور، خیلی نزدیک» (سال 2005، دوره هفتادوهشتم اسکار) و «امروز» (سال 2014، دوره هشتادوهفتم اسکار) ساخته رضا میرکریمی قبلا هم به اسکار معرفی شده بودند. درضمن، در سال 2012 هم فیلم دیگر او، «یه حبه قند»، به‌عنوان نماینده ایران در اسکار انتخاب شد که یک روز بعد از اعلام نام آن، رئیس وقت سازمان سینمایی از تحریم اسکار خبر داد و دیگر فیلمی از ایران به این مراسم نرفت.
