١۴۵٢ منزل تا بهشت

حمیدرضا محمدی

آنان که این‌روزها و این‌شب‌ها پیاده می‌روند تا برسند به بهشت روی زمین، پیرو رسمی‌ هستند که در هر زمانه‌ای علیه استعمار و استثمار و ضد‌استکبار و استبداد بوده است. سنتی که معاصر با  ائمه اطهار(علیهم‌السلام) آغاز شد و قیام‌گونه‌ای بود برای مبارزه با آل‌امیه و بنی‌عباس. برخی آغازگر آن را جابر بن عبدالله انصاری می‌دانند که در اربعین حضرت سیدالشهدا(علیه‌السلام) سفر به قصد زیارت مزار آن‌حضرت را آغاز کرد. کم و بیش این آیین ادامه داشت و حتی در دوره‌هایی ازجمله در زمان زعامت شیخ مرتضی انصاری شوشتری، مؤلف «کتابُ‌المَکاسِب» یعنی طی سال‌های ١٢٢٨ تا ٢٨ آبان ١٢۴٣ - که درگذشت - رونق بسیار داشت. اما مدت مدیدی کمر‌نگ شد تا آنکه دوباره از سر گرفته شد و بدین‌سان احیایش را منتسب کرده‌اند به شیخ حسین نوری مشهور به علامه محدث نوری که با آیت‌الله‌العظمی میرزاحسن شیرازی، معاصر بود و بر فتوایش مبنی بر تحریم تنباکو صحه گذاشت. نوشته‌اند که صاحب «مُستَدرَک‌الوَسائل و مُستَنبَط‌المَسائل» تا وفات در
 ٨ مهر ١٢٨١ به این سنت ادامه داد. به‌گفته راقم «الذَریعَه الی تَصانیف الشیعه» یعنی شیخ آقابزرگ تهرانی، «استاد ما چون وضع را بدین‌منوال دید، به این شیوه خداپسندانه [پیاده‌روی] همت گماشت... . در سال‌های بعد، رغبت مردم و صالحان به این موضوع بیشتر شد و دیگر عار محسوب نمی‌شد؛ به‌طوری‌که در برخی سال‌ها، تعداد چادرها و خیمه‌های راهپیمایان، به ٣٠ عدد می‌رسید و هر چادر به ٢٠ تا ٣٠ نفر تعلق داشت و به‌این‌ترتیب، این سنت حسنه، دوباره مرسوم شد و رونق گرفت.»
مبدأ آن، نجف اشرف است و مقصدش، کربلای معلی. مسیری که مبتدا تا منتهایش، ٨٨ کیلومتر می‌شود و ١۴۵٢ عمود دارد و هریک در حکم منزلی است برای آنها که قدم در این راه می‌گذارند تا هر ۵٠٠ متر نفسی بگیرند و آبی بنوشند و غبار راه از رخت و ریخت خود بزدایند. این البته حکایت پیاده‌روی در روزگار اکنون است که سراسر راه موج می‌زند از مواکب بسیار. اما در آن عصر، همه‌اش بیابان بود تا آن زمان که سواد عتبات عالیات پیدا و هویدا می‌شد.
در آن‌زمان نیز مانند این‌زمان، راهپیمایی اربعین رفتاری سیاسی بود. چه در آن‌موقع که مقابله با دشمنان اهل‌بیت(علیهم‌السلام) در میان بود و چه بعدتر که آن‌را به‌مثابه مبارزه علیه حزب بعث انگاشتند تا جایی‌که از یک‌سو حاکمان حکم به ممنوعیتش دادند و از سویی دیگر آیت‌الله‌العظمی سیدمحمدصادق صدر فتوایی داد و بر وجوب آن تأکید کرد، و چه در این سال‌های اخیر که عرض اندام در برابر داعش معرفی شد.
راهپیمایی اربعین، از اجتماع ٣٠ نفره محدث نوری و همراهانش در اواخر سده سیزدهم به حدود ١.۵ میلیون نفر در نیمه نخست قرن چهاردهم - برپایه گزارش روزنامه الأخبار (چاپ بغداد) در ۲۳ صفر (۲۶ بهمن ۱۳۲۴) - و به حدود ٢٠ میلیون نفر در سال گذشته یعنی آغاز سده پانزدهم رسید و این همه نشان از عظیم‌ترین راهپیمایی مسالمت‌آمیز گیتی دارد. همان گردهمایی‌ای که یکی از راهپیمایانش، سیدمفقود ما بود، همو که همین‌روزها، ۴۵ سال از ربایشش گذشت: «وقتی امام موسی صدر همراه ما با پای پیاده از نجف به کربلا می‌رفت، در این سفر، حضوری عاشقانه داشت و در وقت دعا و زیارت عاشورا، از همه باحال‌تر بود و هنگام گریه، چشمانش از شدت گریه سرخ می‌شد و وقتی نوبت ذکر مصیبت و خواندن اشعار و نوحه‌سرایی به او می‌رسید، با حال جانکاهی در مصیبت اهل‌بیت(ع) اشعار فارسی و عربی فصیحی می‌خواند و هنگام کار و حمل اثاثیه سفر، بیش از همه کار می‌کرد و هنگام شوخی و مزاح، مزاح‌هایی بیان می‌کرد که بُعد علمی و اخلاقی جالبی داشت.»