محله عبید زاکانی، نماد هویت

داریوش رحمانی | کارشناس عمران:

گذر عبید زاکانی از آن دست مناطقی است که هنوز در برابر هجوم مدرن شدن، مقاومت می‌کند و خود را در قامت یک هویت اصیل در قلب قزوین به نمایش می‌گذارد. ساختار محلی، معماری، ساکنان، کسبه و هر چیزی که در این محله واقع شده، قرابتی عمیق را با هویت قزوین نشان می‌دهد. هر کس که قرار است به بهانه سیاحت، گردشگر قزوین باشد، می‌تواند این گذر را برای درک یک شِمای کلی از شهر تاریخی قزوین انتخاب کند. اگر اهالی این محله تاکنون برای حفظ ارزش‌های نهفته در دل این محله کوشیده‌اند، اما گذر از میان کوچه‌پس‌کوچه‌های عبید زاکانی حاکی از آن است که ساختمان‌های چندطبقه، نماهای به ظاهر مدرن و ساختار موزاییکی بنا دارد اندک اندک در اندیشه و سپس در کالبد محله عبید زاکانی نفوذ کند. شاید تنها عاملی که می‌تواند مانند یک سد عمل کند تا عبید زاکانی برای همیشه به‌عنوان یک قلب تپنده در سینه قزوین باقی بماند، بازخوانی ارزش‌هاست، ارزش‌هایی که بنا به تدبیرهای غیر‌هوشمندانه از بسیاری از محلات رخت بر بست و به بهای گرفتن هویت، مؤلفه‌های بومی، اصالت و... رهاورد بی‌شگونی به نام مدرن شدن را تقدیمشان کرد.

 گذر عبیدزاکانی که دقیقاً از مقابل در اصلی سرای سعدالسلطنه آغاز می‌شود و تا دروازه در کوشک ادامه می‌یابد، هم به لحاظ گردشگری و هم به لحاظ هویتی، حائز اهمیت است. این ارزش‌ها بر اهالی عبید زاکانی پوشیده نیست، اما نمی‌توان انکار کرد نسلی که این ارزش‌ها را زنده نگاه داشته، خود رو به زوال است و اگر در تبیین ارزش‌های این محله اقدامی صورت نگیرد، دیر یا زود ورثه‌ای که آپارتمان و برج را به گذر و همسایه ترجیح می‌دهد، روی تلی از هویت و ارزش و اصالت، آسمان‌خراش بنا می‌کند.
 شهرداری قزوین با بودجه قابل‌توجهی که به سازمان فرهنگی و ورزشی اختصاص می‌دهد، می‌تواند در این خصوص نقش بسزایی ایفا کند. اداره کل میراث فرهنگی هم لازم است تا علاوه بر اقداماتی که برای حفظ آثار تاریخی می‌کند، مالکان خصوصی را در این مسیر با خود همراه سازد. اگر ارزش و اهمیت این محله در ساخت تاریخ و فرهنگ قزوین بازخوانی و اراده عمومی چه از سوی مردم و چه از سوی نهادهای دولتی و غیردولتی بر حفظ این ارزش‌ها استوار شود، آن زمان می‌توان تدبیری اندیشید تا نه‌تنها مانع رکود محله شود، بلکه فرصت‌های طلایی را برای افق گردشگری قزوین بگشاید.

 سرمایه‌گذاری برای استفاده از این تاریخ و هویت درخشان به نفع گردشگری، چند برنده خواهد داشت: جمعیتی که به قزوین می‌آیند تا قزوین را ببینند، نه با پدیده‌های مدرن اما تکراری که با واقعیت جذاب قزوین روبه‌رو خواهند شد، واقعیت‌هایی که قزوین را مقصد گردشگری کرده است. سرمایه‌گذاران در این زمینه برنده‌های دوم هستند که می‌توانند از تجربیات موفق دیگر شهرها الگو بگیرند و با مشارکت مالکان در ارائه خدمات متنوع گردشگری که بر مدار اصالت و هویت استوار است، ارزش افزوده قابل‌توجهی تولید کنند. 

شاید بیشترین شانس این رویکرد برای قزوین باشد که همیشه قزوین باقی خواهد ماند و در گذرگاه زمان به رونوشتی از شهرهای مدرن و کم‌قدمت تبدیل نخواهد شد. به نظر می‌رسد گذر عبید زاکانی چنین ظرفیتی را تا به امروز در خود پرورانده و اینک که نگاهی همگرایانه برای پیشرفت قزوین در مسیر گردشگری ایجاد شده است، می‌توان همه ظرفیت‌ها را برای کمک به این رویکرد به خدمت گرفت.
 این هدف محقق نمی‌شود، مگر آنکه اراده جمعی بر آن تأکید کند و پس از به رسمیت شناختن گذر عبید زاکانی به‌عنوان بخش زنده‌ای از هویت قزوین، امکانات نرم‌افزاری و سخت‌افزاری کافی را پیش از زوال محله در اختیار بگیرد و با رویکردی جدید، هویت، تاریخ، اقتصاد، و جریان زندگی را در گذر عبید زاکانی همیشگی کند.