گزارش
چاله‌های قرارداد نشر کتاب
گلایه‌های یک مترجم از ناشر کتابش در فضای مجازی، ابعادی پنهان از قراردادهای نشر را در بخش خصوصی عیان کرد
الناز عباسیان-روزنامه‌نگار
حکایت بی‌توجهی به حقوق مولفان و مترجمان از سوی برخی ناشران موضوع تازه‌ای نیست و بارها از سوی پدیدآورندگان کتاب مطرح شده است. این بی‌مهری و سوء‌استفاده از نویسندگان اغلب هم از سوی ناشران مبتدی و گمنام سر می‌زند و بیشتر آنها هم در توجیه کارشان، وضعیت اقتصادی جامعه و اوضاع بازار کاغذ را بهانه می‌کنند که دلیل قابل‌قبولی برای تضییع حقوق مولفان و مترجمان کتاب نیست. متأسفانه گاهی این حواشی برای ناشران بنام و حرفه‌ای هم مطرح می‌شود. نمونه‌اش همین هفته پیش رخ داد؛ مترجمی از برخورد غیرحرفه‌ای ناشرش در فضای مجازی گلایه کرد و به‌دنبال این موضوع موجی از اعتراضات در این فضا به راه افتاد و در نهایت ناشر با انتشار بیانیه‌ای درباره این اتفاقات توضیحاتی داد. در ادامه به جزئیات این موضوع بیشتر پرداخته‌ایم.
دلنوشته یک مترجم درباره حقی که خورده شد
ماجرا از اینجا شروع شد که تقریبا هفته پیش یکی از مترجمان کشورمان، محمدمهدی هاتف در صفحه اینستاگرامی خود از بدهکار شدنش به نشر نی مطلبی را منتشر کرد. هاتف، مترجم کتاب هایی چون «چپ داروینی» نوشته پیتر سینگر و «درآمدی بر فلسفه پزشکی» از پل تامپسون و راس آپشر است. هاتف مدرس دانشگاه و دارای مدرک دکتری فلسفه علم از مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران است که در صفحه مجازی خود به نکاتی درباره برخورد نشر نی چنین نوشت:
«8ماه از چاپ ترجمه‌ام از کتاب «پیشرفت علم و مسائل آن» نوشته لری لاودن می‌گذرد؛ بدون آنکه از حق مترجم خبری شود. با نشر نی تماس گرفتم که ببینم آیا اصلا پرداختی در کار هست یا نه؟! به توضیح امور مالی نشر، حق مترجم این کتاب در چاپ اول حدود ۱۰میلیون است که یک‌میلیون تومان آن پای قرارداد پرداخت شده است و می‌ماند ۹ میلیون تومان. اما این مبلغ قرار نیست پرداخت شود. به ادعای ناشر، ویراستاری کتاب حدود ۱۴میلیون تومان هزینه برداشته؛ یعنی بیشتر از حق مترجم! شاید بپرسید خب، اصلا حق ویراستار چه ربطی به مترجم دارد؟ در قرارداد بندی هست که در آن نوشته شده: «درصورتی که هزینه ویرایش از حداکثر ۲درصد مجموع قیمت تک‌فروشی در نخستین نوبت نشر اثر تجاوز کند، مابه‌التفاوت هزینه ویرایش از حق ترجمه کسر خواهد شد.» این‌گونه است که مسئول مالی نشر می‌فرماید: «شما الان به ناشر بدهکار هستید که در چاپ دوم از حقوقتان کسر خواهد شد.» دقت می‌فرمایید؛ کتابی را در حوزه تخصصی‌ام ترجمه کرده‌ام؛ مترجم نابلدی هم نیستم؛ به ناشر گمنامی هم نداده‌ام. ترجمه هم ارزیابی و پذیرفته شده، ولی با این حال در پایان چاپ اول نه‌تنها در سود کتاب شریک نیستم، بلکه به ناشر بدهکارم، به این دلیل ساده که صلاح دیده پول ویراستاری ادعا شده را از جیب مترجم بدهد. فقط هم من نیستم، از 2دوست دیگرم هم پرسیدم؛ سهم آنها هم از فروش کتاب در چاپ اول همان یک‌میلیون تومان بوده، تازه اگر بدهکار نباشند!
در صحبت با مدیر نشر گفتم منت گذاشتید که پول کاغذ و صفحه‌بندی و چاپخانه را از حساب من کسر نکردید. این را لابه‌لای تأکیدات مکرر ایشان بر قرارداد و فلسفه امضای آن به‌عنوان متنی مدنی گفتم. این را هم گفتم که شما نخستین ناشری نیستید که با آن کار کرده‌ام. بله، شما خوب بلدید چطور پشت کلمات کمین کنید. ایراد از من ناشی است که دسترنج چندین‌ماه کارم را که خودش ثمره سال‌ها تحصیل و تحقیق است، بر پایه اعتماد و احترام به ناشری تحویل دادم که از نوجوانی می‌شناختمش. گفتم به مخیله‌ام هم خطور نمی‌کرد نشر نی همین شندرغاز حق مترجم را هم دریغ کند. حالا فهمیدم آن را دریغ می‌کند که هیچ، بدهکارت هم می‌کند (معادل است با اینکه «طلبکار هم هست»...) »
عذرخواهی نشر نی از مولفان و مترجمان
دلنوشته این مترجم و انتقادش نسبت به نوع قراردادی که نشر نی با او امضا کرده، انعکاس زیادی پیدا کرد و چند مترجم دیگر که با او همدرد بودند، زیر پست او از مشکلات مشابه خود گفتند. بعد از ۳ روز نشر نی در اکانت رسمی خود در اینستاگرام ضمن پذیرفتن این اشتباه از محمدمهدی هاتف و دیگر مترجمانی که با این مشکل مواجه شده‌اند، عذرخواهی کرد و نوشت:
1 می‌پذیریم که وقتی کتابی قابل‌انتشار و ویرایش‌پذیر تشخیص داده می‌شود و با مترجم/مؤلف آن قرارداد بسته می‌شود، هزینه ویرایش چون سایر هزینه‌های تولید کتاب برعهده ناشر است. گنجاندن ماده‌ای در قراردادهای نشر نی مبنی بر دریافت بخشی از هزینه‌های ویرایش از مؤلف/مترجم از اساس اشتباه بوده است. نشر نی از بابت این اشتباه متأسف است و از همه مؤلفان و مترجمان محترم طرف قرارداد خود و نیز عامه مخاطبان نشر نی عذرخواهی می‌کند.
2 نشر نی به‌طور خاص از آقای مهدی هاتف و همکاران دیگری که چنین مشکلی برایشان پیش آمده عذرخواهی می‌کند و وظیفه خود می‌داند به نحو مقتضی موضوع را حل و جبران مافات کند.»
ظرفیت دنیای مجازی و شبکه‌های اجتماعی
اما این اتفاق به همین جا ختم نشد و افراد زیادی در واکنش به اقدام نشر نی واکنش نشان دادند. عده‌ای این بیانیه نشر نی را حرکتی صادقانه و رو به جلو و در نوع خود بی‌سابقه دانستند و تقدیر کردند. به عقیده این گروه، نشر نی به جای کتمان و پاک کردن صورت مسئله، صادقانه واقعیت را پذیرفته و عذرخواهی کرده‌است؛ کاری که حداقل در ایران
کم‌سابقه است.
در مقابل برخی هم به اینکه این رویه در برخی انتشارات معمول بوده و تا قبل از این اعتراض ناشر به آن توجهی نمی‌شد، خرده گرفتند. به‌گفته این گروه، اگر فضای مجازی نبود و این مترجم افشاگری نمی‌کرد و موضوع در فضای مجازی داغ نمی‌شد، آیا باز هم ناشر سعی در جبران مافات داشت؟ اما آنچه این موضوع برای همگان ثابت کرد این است که نباید از قدرت و ظرفیت دنیای مجازی و شبکه‌های اجتماعی غافل شد. البته به شرط اینکه از این فضا به‌درستی و صادقانه استفاده شود. با این حال این سؤال هنوز بی‌پاسخ مانده است که آیا در وزارت ارشاد یا نهادها و اصناف مربوط به کتاب، نظارتی بر جلوگیری از تضییع حق مترجمان و مولفان وجود دارد؟
