قصه دو یار غار

داریوش شهبازی‌-محقق و تهران‌شناس

چنار، نمادی استوار از تهران است و تهران مهدی مهربان برای چنار. این دو، یار غارند و پیوند‌شان قدیم و مهرشان بسیار است. این سابقه البته به‌راحتی به قرن‌ها پیش از صفویان می‌رسد، چنان که در عرصه تهران قدیم و حصار صفوی هم با افراشتگی چنار‌های امامزاده یحیی، امامزاده زید و زنبورک‌خانه و... روبه‌رو بوده‌ایم. درختان چنار چهارباغ در محوطه ارک، هرچند بیشتر‌شان به فرمان شاه‌عباس غرس شده، اما در اوایل قرن یازدهم هجری در میان آنها چنار‌هایی هم با قدمت دست‌کم 200– 300سال وجود داشته است. از طرف دیگر، می‌دانیم که پیش از صفویه و در دوران تیمور در محل ارک، خانه بزرگی واقع بود که به خان تعلق داشت و در همین عمارت، خان به فرمان تیمور از سفیر پادشاه اسپانیا، «کلاویخو»، پذیرایی می‌کند. یعنی در دوره تیموری هم در محل ارک، باغ و درختان چنار وجود داشته است. بنابراین، می‌توان گمان برد، چنار‌هایی را که دلاواله، جهانگرد ایتالیایی، از آنها یاد کرده، باید مربوط به خانه خان در دوره تیموری باشد.
 یادآوری این نکته هم خالی از لطف نیست که در ارتفاعات بیش از 2 هزار ‌متر در کوه‌های شمیران، به سرو‌هایی دیرپای برمی‌خوریم که آثاری است از انبوهی این نوع درخت در گذشته و حضور سرو در این مناطق. همچنین است وجود «سَر اسُل» در پشت کوه توچال در بلندی‌های «ایگل» و ‌آبادی «باغ‌گل»، بدین معنا که اهالی آن را‌ سرا سل (سرای سرو) یعنی سروستان می‌خوانند که نشانه‌ای بر این ادعاست. از شرح این بخش درمی‌گذرم تا در پایان این یادداشت بار دیگر تأکید کنم که در تهران، در محدوده حصار صفوی، یعنی از خیابان ری تا خیابان شاهپور (وحدت اسلامی) و از خیابان امیرکبیر تا خیابان مولوی، چنار‌های کهنسالی در ارک سلطنتی و تعدادی در امامزاده‌ها و اطراف آن مکان‌ها وجود داشت و هنوز تعدادی از آنها باقی است. در خارج حصار و در گستره تهران چنان که اشاره شد نیز چنار‌هایی وجود داشته و دارد که بیش از هزار‌سال قدمت دارند.