گزارش
کبوترخانه «ده‌نو» منطقه امن پرندگان
کشاورزان «ده‌نو» در شهرستان خنداب استان مرکزی همچنان از کود ارگانیک کبوترخانه منطقه‌شان استفاده می‌کنند
محمود مولایی- روزنامه‌نگار
کبوترخانه‌ها در گذشته اهمیت فراوانی داشتند؛ کبوترخانه‌هایی با معماری استوانه‌ای و شبیه به برج که علاوه بر زیبایی بصری در مصارف کشاورزی پرکاربرد بودند.
ساخت نخستین کبوترخانه‌ها در برخی استان‌ها به دوران صفوی برمی‌گردد و برخی نیز بعدتر در دوران پهلوی اول ساخته شدند. امروزه اثری از برخی کبوترخانه‌ها باقی نمانده و برخی نیز کارکرد خود را به‌طور کلی از دست داد‌ه‌اند. در این میان اما کبوترخانه‌هایی هستند که علاوه بر ثبت ملی در فهرست میراث‌فرهنگی، مانند گذشته دست‌گیر کشاورزان به‌حساب می‌آیند. درست مانند کبوترخانه «ده‌نو» در بخش خنداب شهرستان اراک در استان مرکزی. به‌گفته اهالی روستای «ده‌نو»، قدمت کبوترخانه به دوره پهلوی اول برمی‌گردد و حالا با وجود تغییرات گسترده در نوع کوددهی اراضی کشاورزی، همچنان کود ارگانیک را در اختیار برخی از کشاورزان این روستا می‌گذارند.
کفتر چاهی
به‌گفته مسئول میراث فرهنگی شهرستان خنداب، کبوترخانه «ده‌نو» جزو آثار ثبتی استان مرکزی است. احمد میرزایی معتقد است کبوترخانه «ده‌نو» شرایط مناسبی دارد و می‌گوید: «مرمت کبوترخانه ده‌نو در سال 1395انجام شد و در شرایط بسیار خوبی است. حتی طراحی داخل بنا برای کبوترها حفظ شد تا همچنان کارکرد سابق خود را داشته باشد.» او ادامه می‌دهد: «کبوترهای مختلفی از کفترهای چاهی در این بنا لانه‌گذاری می‌کنند که از کود این پرندگان در زمین‌های کشاورزی استفاده می‌شود که کود بسیار مناسبی هم هست.» به‌گفته میرزایی، کود پرندگان به‌قدری است که فقط برای مصارف کشاورزی در اطراف کبوترخانه مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ درواقع مالکانی که در آنجا هستند، از این کود برای زمین‌های خود بهره می‌برند.
در ملک شخصی
علی باقری، مالک زمینی است که کبوترخانه «ده‌نو» در آنجا قرار دارد. به‌گفته او، از آنجایی که کبوترخانه ثبت میراث‌فرهنگی است، در نگهداری آن نیز کوشا هستند. باقری به همشهری می‌گوید: «کبوترخانه در ملک شخصی بنده قرار دارد و قدمت آن به 90سال می‌رسد. کبوترخانه با خشت، گل و آهک ساخته شده است.» او تأکید می‌کند: «زمانی این کبوترخانه بنا شد که هنوز کود شیمیایی معنایی به آن صورت نداشت و کشاورزان از کود ارگانیک استفاده می‌کردند.» میرزایی نیز می‌گوید: «در حال حاضر برای محصولات کشاورزی بیشتر از کودهای شیمیایی استفاده می‌کنند، ولی کود پرندگان در ده‌نو به‌عنوان یک کود ارگانیک نعمت بزرگی برای ماست. قطعا طعم و مزه میوه‌ای که با کود ارگانیک به بار می‌نشیند، متفاوت از محصولات دیگر است.»
در زمستان
کبوترخانه «ده‌نو» در میان اهالی روستا به نام «برج» شناخته می‌شود؛ برجی که همچنان جای امنی برای پرندگان محسوب می‌شود و به‌گفته مسئول میراث‌فرهنگی خنداب در فصل زمستان گرم است و پرندگان زیادی در آنجا زندگی می‌کنند. میرزایی می‌گوید: «در فصل زمستان و زمانی که بارش برف را شاهد هستیم، پرنده‌ها وارد کبوترخانه می‌شوند و علاوه بر اینکه جای امنی است، از گرمای داخل کبوترخانه استفاده می‌کنند.» به‌گفته علی باقری، اکنون سوله‌هایی برای کارخانه‌های اطراف «ده‌نو» احداث شده و این سبب می‌شود که پرندگان در سوله‌ها هم لانه‌گذاری کنند. او ادامه می‌دهد: «اما همچنان کبوترخانه جای مناسبی برای کبوترها محسوب می‌شود. ما هم از کود پرندگان استفاده می‌کنیم؛ زیرا بهترین و ارگانیک‌ترین کودی است که در این منطقه وجود دارد.»
به‌گفته او، سالی یک‌بار کود کبوترخانه تخلیه می‌شود تا در مصارف کشاورزی مورد استفاده قرار گیرد.
