گزارش
شور حسینی از بقعه پیرعطا تا تکیه رضا قلی‌خان
مقصد چهاردهمین تور تهرانگردی مرکز تهران‌شناسی همشهری، تکایا، حسینیه‌ها و هیئت‌های قدیمی تهران بود
ثریا روزبهانی-روزنامه‌نگار
ماه محرم فرصتی شد تا در چهاردهمین تور تهرانگردی مرکز تهران شناسی همشهری، سری به تکایا و حسینیه‌های قدیمی پایتخت بزنیم که نام آنها برای تهرانی‌ها آشنا و مراسم خاص شان پابرجاست و هنوز هم می‌توان ردی از تاریخ تهران و گذشته این شهر را در آنها یافت. در این تور نصرالله حدادی، تهران‌شناس ما را همراهی کرد.«بقعه پیرعطا» نخستین مقصد تور تهرانگردی تکایا و حسینیه‌های قدیمی مرکز تهران‌شناسی همشهری در محله پامنار است. خیابان صادقی را با راسته برشکاری فلز، پشت‌سر می‌گذاریم و وارد کوچه نیک ضمیر می‌شویم. کلون درِ سبز رنگ را می‌زنیم و متولی بقعه در را باز می‌کند؛ اینجا بقعه قدیمی محله عودلاجان مقبره «پیرعطا» یکی از نوادگان موسی بن جعفر(ع) است.
خانه امید محرومان
رحیم طوبایی که 65سال دارد و برای احیای بقعه پیر عطا، هنر و مهارت‌هایی مانند گره‌چینی و مرمت بنای قدیمی را یاد گرفته روایت می‌کند:«و هر شب جمعه چراغ اینجا روشن است و نذوراتی طبخ و میان نیازمندان محل توزیع می‌شود. قدیم‌تر که ساختمان‌های بلند نبود، گنبد پیرعطا در همه محله دیده می‌شد و اغلب کاسب‌ها و اهالی صبح به صبح که بلند می‌شدند از همان جا به گنبد پیرعطا سلام می‌کردند. این تکیه برخلاف فضای کوچکش، پذیرای غریبه‌ها و آشنایان زیادی است که در مناسبت‌های مختلف به‌ویژه روزهای عاشورا و تاسوعا به اینجا می‌آیند.»
سنگ قبر تاریخی در حیاط
پیرعطا، زین‌العطا و عین‌العطا از القاب ایشان است. طوبایی درباره تاریخچه این بقعه تعریف می‌کند: «پیرعطا شجره نامه ندارد؛ ولی سنگ قبری در حیاط وجود دارد که نشان می‌دهد 250سال قبل فردی وصیت کرده در کنار پیرعطا دفن شود. اهالی براساس اسناد و صحبت‌هایی که سینه به سینه نقل شده، قدمت این مکان را بیش از 400سال می‌دانند و اعتقاد دارند مربوط به دوره صفویه است. آن طور که پدرم و پدربزرگم یا قدیمی‌ها می‌گفتند نسب ایشان به امام موسی‌بن جعفر(ع) برمی‌گردد. به‌همین‌خاطر درخواست کردیم تا از طریق دفتر حاج آقا مرعشی شجره‌نامه ایشان به دست آید.»
تکیه ادیب و محقق معروف
پایین‌دست چهارراه سیروس، روبه‌روی کوچه تکیه قدیمی سادات‌اخوی، تکیه‌ای قدیمی به نام «رضا قلی‌خان» قرار دارد که در گذشته اغلب در فضای میدانگاهی محوطه روبه‌روی تکیه، تعزیه اجرا می‌شد. این مسجد و تکیه تاکنون چندبار مورد مرمت قرار گرفته است. برنامه‌های تکیه رضا قلی‌خان در‌ماه محرم و صفر با تکیه قدیمی سادات اخوی، همپوشانی دارد. حدادی درباره این تکیه می‌گوید: «رضا قلی‌خان هدایت، معروف به للـه‌باشی، از نویسندگان مشهور دوره ناصری است و فرزندان و نوادگان او، سال‌ها در دوره قاجار و پهلوی اول پست‌های مختلفی داشتند.»
مهم‌ترین تکیه دوره قاجار
در دوره قاجاریه، تکیه رضاقلی از تکایا و مراکز مهم عمومی بود که در محله (خرده محله) سادات قرار داشت. از نقش و نگارهای روی کتیبه تکیه پیداست که قدمتی همپای خودش دارد. در گذشته این تکیه در معبر اصلی قرار گرفته بود که پس از اتمام دهه محرم تا سال دیگر تکیه برچیده می‌شد و سطح تکیه و معبر به حال خود باز‌می‌گشت تا عبور و مرور مردم به‌راحتی انجام شود. به مرور زمان در کنار این تکیه مسجد و سقاخانه و آب انبار نیز ساخته شد. اغلب این تکیه سراسر سال خالی بود و کسبه گذر، غرفه‌های آن را به انبار اجناس خود تبدیل کرده بودند.
خانه خدا را اجاره ندهید
مقصد بعدی خانه شیخ ساده زیست محله مولوی است که این روزها حسینیه شده. سردر خانه با کاشی‌های آبی فیروزه‌ای و لاجوردی رنگ، مزین شده است. اینجا خانه رجبعلی نکوگویان ملقب به «شیخ رجبعلی خیاط» است. در این تکیه نه‌تنها در ایام محرم و صفر، بلکه هر پنجشنبه، مراسم زیارت عاشورا و روضه خوانی برپا می‌شود. حسینیه شیخ رجبعلی خیاط به برگزاری جلسه‌های اخلاق و سخنرانی‌هایش در ایام محرم شهره است. شیخ همیشه می‌گفت: «دل جای خداست. صاحب این خانه خداست. آن را اجاره ندهید». در حسینیه سال‌هاست که مراسم عزاداری حسینی برپا می‌شود.
خانه‌ای برای درماندگان
پسر شیخ رجبعلی خیاط ، متولی حسینیه است. او معتقد است خانه شیخ، پناهگاه درماندگان دنیوی و اخروی بود: «پدر جمله معروفی داشت که می‌گفت: «هر سوزنی که برای غیرخدا زدم، آخر توی دست خودم رفت.» دعای یستشیر، دعای عدلیه، دعای توسل، مناجات امیرالمؤمنین(ع) و مناجات‌های پانزده‌گانه امام سجاد(ع) از دعاهایی است که جناب شیخ زیاد می‌خواند و به شاگردان هم خواندن آنها را توصیه می‌فرمود. در میان مناجات‌های پانزده‌گانه امام سجاد(ع) بر خواندن مناجات «مفتقرین» و «مریدین» تأکید داشت و می‌فرمود: «هر یک از این پانزده دعا یک خاصیت دارد.»
هیئت 80 ساله منیریه
مقصد بعدی تور تهرانگردی کمی بالاتر از میدان منیریه حسینیه 80ساله چهارده معصوم(ع) است. حاج حمید چمنی، متولی حسینیه با اشاره دست به پرچمی زیبا می‌گوید: « این پرچمی است که روی قبر مطهر اباعبدالله الحسین(ع) کشیده شده؛ از همین جا به آقا سلام بدهید.» حاج حمید 40سالی می‌شود که بعد از پدر سکان این حسینیه را به‌دست گرفته:« پدرم حاج احمد ملقب به حاج احمد سرباز سال 1320هیأت چهارده معصوم(ع)، نخستین هیأت آذری زبان تهران را تشکیل داد. هیأت در سال‌های اول به‌صورت سیار برگزار می‌شد تا اینکه خداوند عنایت کرد و در سال 85این مکان را خریدم.»
شاه حسین گویان با شمشیر
برنامه‌های حسینیه چهارده معصوم(ع) در اعیاد و شهادت ائمه اطهار(ع) به‌ویژه‌ماه محرم، با شکوه و شور خاصی برگزار می‌شود. حاج چمنی می‌گوید: «برنامه عزاداری دهه اول محرم صبح از همین جا آغاز و با حضور در بازار ادامه پیدا می‌کند. پس از بازگشت از بازار هم مراسم سینه‌زنی و شاه‌حسین گویان را اجرا می‌کنیم. این مراسم از دیرباز تاکنون در این هیئت برپاست و به شکل اصیل و با شمشیر و نوحه‌خوانی برگزار می‌شود.». هر شب در مراسم سینه و زنجیر‌زنی این حسینیه حداقل 700تا 800نفر حضور دارند و جمعیت حواشی آن به 3-2هزار نفر هم می‌رسد، اما نظمی که دارند مثال‌زدنی است.
در همینه زمینه :