اُزن از جان تهران چه می‌خواهد؟

سیدمحمد فخار-روزنامه‌نگار

ازن هر سال در ماه‌های گرم خودنمایی می‌کند و طی 5سال اخیر به آلاینده تابستانی تهران تبدیل شده است. این آلاینده گازی به‌طور مستقل در تهران تولید نمی‌شود و به آن آلاینده ثانویه گفته می‌شود. عامل اصلی تشکیل ازن، 2 آلاینده ‌اکسیدهای نیتروژن و ترکیبات آلی فرار است و علاوه بر آنها، گازهای  دیگر می‌توانند در تشکیل ازن در مقیاس بزرگ نقش داشته باشند. موتورهای احتراق داخلی، منبع اصلی انتشار ‌اکسیدهای نیتروژن هستند. منواکسید نیتروژن(NO) و دی‌اکسید نیتروژن(NO2) آلاینده‌های ناشی از احتراق سوخت در وسایل نقلیه موتوری، نیروگاه‌های زغال‌سنگ، نفت و گاز و بویلر‌های صنعتی هستند. منبع تولید ترکیبات آلی فرار نیز گازهای خروجی خودرو، نشت سوخت در ایستگاه‌های سوخت‌رسانی، رنگ‌ها، فعالیت‌های صنعتی و حلال‌ها هستند و البته به‌طور طبیعی، انتشار بیولوژیکی از درختان نیز باعث تولید این هیدروکربن‌ها می‌شود. بخشی از این ترکیبات سرطان‌زا هستند، برخی باعث التهاب مخاط و غشای مخاطی شده و بعضی نیز ممکن است خستگی و کاهش تمرکز ایجاد کنند. آلاینده ازن به‌صورت مستقیم در هوا منتشر نمی‌شود، بلکه توسط واکنش‌های شیمیایی با وجود نور خورشید ایجاد می‌شود و میزان ازن در ماه‌های گرم زیاد است.

کیفیت هوای تهران در 5سال اخیر
بررسی شاخص کیفیت هوای 5سال اخیر تهران نشان می‌دهد هوای شهر 152روز بر اثر افزایش آلاینده ازن آلوده شده است که سهم روزهای با شاخص ناسالم برای گروه‌های حساس در این دوره زمانی، 144روز و سهم روزهای ناسالم 8روز بوده است. این یعنی در 10درصد از روزهای 5سال اخیر ازن هوای تهران را آلوده کرده است. بدین‌ترتیب باید برای کاهش این آلاینده تابستانی،  از سوی همه 23نهاد مسئول راهکارهایی اندیشیده شود.

هنگام وجود آلاینده ازن در هوا چه باید کرد؟
وجود گاز ازن در سطح زمین می‌تواند ریه‌ها را برای عفونت مستعدتر کند و قرار گرفتن در معرض آن به‌صورت مکرر و طولانی باعث ایجاد زخم دائم در بافت ریه و در نهایت سرطان ریه می‌شود. درصورتی که غلظت ازن بالاتر از حد مجاز سلامت باشد، کودکان و بزرگسالان فعال و مبتلایان به بیماری‌های ریوی مانند آسم باید از حضور طولانی‌مدت در فضای باز اجتناب کنند و درصورتی که میزان این گاز در شرایط ناسالم قرار گیرد تمامی افراد باید حضور خود در فضای باز را محدود یا درصورت امکان متوقف کنند. نکته قابل توجه این است که برخی از دستگاه‌های تصفیه هوای خانگی با تولید گاز ازن هوا را تصفیه می‌کنند و با توجه به خطرات ناشی از ازن، استفاده از این دستگاه‌ها به هیچ‌وجه توصیه نمی‌شود.

کمک شهرداری تهران در پایش ازن
شهرداری یکی از 23نهاد مسئول در موضوع آلودگی هواست که به‌صورت غیرمستقیم در شناسایی و کاهش آن سهم دارد. بدین‌ترتیب این نهاد با تاسیس شرکت کنترل کیفیت هوا و با استفاده از به‌روزترین و کارآمدترین ایستگاه‌های سنجش آلودگی هوا به پایش آلاینده‌ها ازجمله ازن کمک می‌کند. این آلاینده هر روز 24بار در ایستگاه‌های 22گانه این شرکت اندازه‌گیری می‌شود که خروجی آن شاخص 24ساعته و شاخص ساعتی است. این شرکت با وجود تحریم‌های ظالمانه، با تکیه بر دانش تخصصی متخصصان داخلی، ضمن بهره‌گیری از کارآمدترین دستگاه‌ها و بهره‌مندی از داده‌ها و شاخص‌های آزمایشگاه مرجع، کار تعمیر، نگهداری و کالیبراسیون این دستگاه‌ها را انجام می‌دهد. در این میان، هر ۲2ایستگاه متعلق به شرکت کنترل کیفیت هوا مجهز به دستگاه سنجش آلاینده ازن هستند که به غیر از ایام و ساعاتی که ایستگاه‌ها دچار مشکل فنی می‌شوند یا برای انجام تعمیرات و کالیبراسیون باید خاموش شوند، در بقیه ساعت‌ها و روزها، اطلاعات آلاینده مذکور بدون دخل و تصرف از طریق وب‌سایت این شرکت و سایر راه‌های دسترسی ازجمله تابلوهای نمایشگر سطح شهر تهران و اپلیکیشن موبایلی در اختیار شهروندان قرار دارد.