«تکیه دولت» نماد تهران بود

مهدی امین‌‌فروغی- پژوهشگر موسیقی و ادبیات آیینی،عاشورا‌پژوه و نویسنده کتاب «محتشم‌نامه»

تاریخ مرثیه‌خوانی را می‌توان به 5دوره تقسیم کرد. دوره اول از روز واقعه عاشورا آغاز می‌شود و تا نیمه دوم قرن چهارم هجری ادامه دارد. دوره دوم از نیمه دوم قرن چهارم هجری تا دوره قاجاریه را دربر‌می‌گیرد. دوره بعد همه دوران قاجاریه را شامل می‌شود. دوره چهارم نیز از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی (سال 1357) و دوره پنجم را می‌توان از پیروزی انقلاب اسلامی تا روزگار معاصر تقسیم‌بندی کرد. در نیمه دوم قرن چهارم هجری و با روی کارآمدن آل‌بویه که در بخش مرکزی، غربی و جنوبی ایران و عراق فرمانروایی می‌کردند، عزاداری امام‌حسین(ع) رونق گرفت و در این دوره دستور عزاداری در ایام محرم به‌طور رسمی اعلام و رسم زیارت قبور ائمه(ع) رایج شد. آل‌بویه همچنین بار دیگر عید غدیر را به‌صورت رسمی گرامی داشتند. با گذشت زمان، مرثیه‌خوانی برای واقعه عاشورا به روضه تبدیل شد و روضه‌خوانی در عصر تیموری رواج بسیاری پیدا کرد. در عصر صفویه، دسته‌گردانی بین مردم رایج شد. سیاست صفویه، حفظ و تعالی شیعه بود و در این زمینه اهتمام بسیاری داشتند. پس از دوره صفویه، در عهد افشاریه، شاهد اندکی افول بودیم. در دوره زندیه عزاداری‌ها دوباره رونق گرفت که شاهد به‌وجود آمدن شبیه‌خوانی و تعزیه بودیم. در عصر قاجاریه اما به وفور و به‌طور گسترده شکل‌های مختلفی از عزاداری رواج پیدا کرد. در این دوره، یغمای جندقی، شاعر قرن سیزدهم، نوحه‌های سینه‌زنی را رونق بخشید. عهد قاجاریه نمایشگاهی است که تمام شعائر عاشورایی را در آن می‌توان دید. در این دوره، نماد تهران، تکیه‌ای به نام «تکیه دولت» می‌شود و فرهنگ عاشورایی و حسینی به‌قدری بالنده است که نماد تهران، تکیه دولت می‌شود. در این دوره، روضه‌خوان‌ها و مداحان نیز مانند شاهزادگان و افراد رده‌بالای جامعه، از احترام و جایگاه بالایی در جامعه برخوردار بودند. پس از پایان دوره قاجاریه و با انقلاب مشروطه، اتفاقات عجیبی در تمام شئون کشور رخ می‌دهد که عزاداری هم از این اتفاقات متأثر می‌شود. در این دوره کتاب‌های زیادی در نقد آیین‌های مذهبی منتشر می‌شود. رویارویی با باورهای مذهبی در این دوره رخ می‌دهد. در دوره پهلوی اول، عزاداری اباعبدالله‌‌الحسین(ع) با ممنوعیت‌هایی مواجه و عزاداری‌ها در خارج شهر به‌صورت مخفیانه انجام می‌شد. در دوره پهلوی دوم، عزاداری‌ها از خفا بیرون آمد و رنگ و بوی سیاسی گرفت و با پیروزی انقلاب اسلامی محرم بیشتر از هر زمان دیگری رونق گرفت.