قصه ایستگاه‌ها

بزرگ‌ترین مجموعه ایستگاه‌های اندازه‌گیری آلودگی هوای کشور در اختیار شرکت کنترل کیفیت هوای تهران است. این شرکت وابسته به شهرداری تهران هم‌اکنون 22ایستگاه فعال در سطح تهران دارد که دوبرابر ایستگاه‌های فعال سازمان حفاظت محیط‌زیست در این شهر است. در هیچ‌یک از دیگر شهرهای کشور نیز این تعداد ایستگاه در اختیار نهاد و سازمانی نیست. این گزارش نگاهی به این ایستگاه‌ها و موضوعات مربوط به آنها دارد.


ایستگاه 23ساله
کار ساخت ایستگاه‌های اندازه‌گیری کیفیت هوای تهران از سال 73یعنی یک سال پس از آغاز به‌کار شرکت آغاز شد. قدیمی‌ترین ایستگاه در این سال در تقاطع خیابان‌های فاطمی و ولیعصر تاسیس شد. ایستگاه دیگر نیز در سال 76در سبزه‌میدان بازار تهران ایجاد شد و سومین ایستگاه سال 79در میدان نوبنیاد راه‌اندازی شد. از این 3ایستگاه هم‌اکنون تنها ایستگاه اقدسیه به‌عنوان قدیمی‌ترین ایستگاه اندازه‌گیری آلودگی هوای تهران باقی مانده و سایر ایستگاه‌ها در روند نوسازی به نقاط دیگر منتقل شده‌اند. بدین‌ترتیب هم‌اکنون قدیمی‌ترین ایستگاه اندازه‌گیری آلاینده‌های هوای تهران 23سال قدمت دارد.

جانمایی
در جانمایی ایستگاه‌ها به عنصر ترددهای شهری توجه بالایی شده به‌طوری که برخی ایستگاه‌ها در معابر ترافیکی و برخی دیگر در فاصله‌ای قابل‌قبول از معابر پرتردد قرار گرفته‌اند تا وقتی میانگین شاخص کیفیت هوا اعلام می‌شود، عدد صحیح و قابل استنادی به‌دست بیاید. مورد دیگر اینکه جریان میدان باد شدید طبیعی و مصنوعی یا قرارگرفتن در معرض آلاینده‌های زیاد می‌تواند شاخص ایستگاه را با مشکل مواجه کند. بنابراین باید جانمایی صحیحی با استفاده از مدل‌های ریاضی و محاسباتی انجام شود که این امر دقت شاخص اعلامی را بالا می‌برد.

زمان اعلام شاخص
هر ایستگاه به‌طور معمول ساعت به ساعت غلظتی را از 6آلاینده مهم تهران ثبت می‌کند. این اعداد به شرکت کنترل کیفیت هوا فرستاده می‌شود تا داد‌ه‌ها توسط کارشناسان و سامانه‌های تحلیلی بررسی و راستی‌آزمایی شوند. پس از آن این شاخص به 2شکل به مخاطبان ارائه می‌شود. نخست ساعتی که میانگینی از 3ساعت اخیر است و به‌عنوان شاخص آنلاین ذرات معلق شناخته می‌شود. شکل دوم نیز شاخص روزانه است که هر روز ساعت 11اعلام می‌شود و حاصل جمع 24ساعت اندازه‌گیری شاخص‌ها در همه ایستگاه‌هاست. این عدد دوم از آن نظر مهم است که به‌عنوان شاخص روزانه، آرشیو می‌شود و در گزارش‌های ماهانه، فصلی و سالانه به آن استناد می‌شود.

نحوه انتشار
شهروندان تهرانی از 3مسیر می‌توانند شاخص‌های ثبت‌شده موثق در ایستگاه‌های شهر را متوجه شوند. یکی مراجعه به پرتال اینترنتی شرکت به نشانی air.tehran.ir است که در بخش سامانه برخط کیفیت هوا اطلاعات ثبت‌شده در 22ایستگاه را ارائه می‌دهد. همچنین نرم‌افزار موبایلی «کیفیت هوای تهران» اطلاعات برخط ایستگاه‌ها را منتشر می‌کند که در 2نسخه اندروید و آی او اس در دسترس است و فایل نصبی آن علاوه بر سایت شرکت در بیشتر فروشگاه‌های مجازی ارائه نرم‌افزار در دسترس است. راه سوم برای دستیابی به شاخص روزانه نیز استفاده از تابلوهای اطلاع‌رسانی شرکت است که در شهر تعبیه شده‌اند.

آلاینده‌های 6گانه
در ایستگاه‌های کنترل کیفیت هوای تهران همواره 6آلاینده هوا اندازه‌گیری می‌شوند. ازن آلاینده تابستانی شهر است که به‌صورت ثانویه ایجاد می‌شود و در روزهای بسیار گرم سال، بر اثر تابش خورشید بر آلاینده‌های موجود تشکیل می‌شود. آلاینده دیگر دی‌اکسید نیتروژن حاصل احتراق سوخت‌های فسیلی است که در تهران بیش از هر چیز از منابع متحرک تولید می‌شود. آلاینده دیگر دی‌اکسید گوگرد است که بیش از هرچیز حاصل سوخت مازوت و گازوییل پرگوگرد است و سهم نیروگاه‌های تولید برق طبق برآوردها در آن 85درصد است. گاز خفه‌کننده منواکسید‌کربن از دیگر آلاینده‌های تهران است که بر اثر سوختن ناقص کربن به‌وجود می‌آید و این هم از منابع متحرک سرچشمه می‌گیرد. اما ذرات معلق کمتر از 10میکرون تهرا‌ن بیش از همه مربوط به کانون‌های تولید ریزگردی است که از رودها و تالاب‌های خشک شده جنوبی با جریان باد همراه می‌شوند. آخرین آلاینده نیز ذرات معلق کمتر از 2.5میکرون است که مهم‌ترین آلاینده تهران است و حاصل تردد میلیونی وسایل نقلیه است.