زمانی برای اقتدار

اقتدار پلیس در جامعه به‌عنوان نیروی حافظ امنیت شهروندان همیشه از دغدغه‌های مهم فرماندهان این نیرو در کشور بوده است. بر همین اساس، در دهه‌های گذشته فرماندهان نیروی انتظامی اقدامات مختلفی را برای بالا بردن اقتدار و توان هر چه بیشتر پلیس در سراسر کشور انجام داده اند که با نتیجه‌ای مثبت نیز همراه بوده و باعث شده که مقبولیت اجتماعی و احساس نیاز اجتماعی نسبت به نیروی پلیس در جامعه افزایش یابد. در این گزارش به مرور برخی از این اقدامات پرداخته‌ایم.

گشت تأمین شهربانی
اواخر دهه 60بود که تیمسار امیدیان، فرمانده وقت شهربانی، برای مقابله با شرارت، کیف‌قاپی و زورگیری که در آن زمان از جرائم نوظهور در پایتخت به شمار می‌رفت و رفته رفته در حال افزایش بود، به فکر به‌وجود آوردن نیرویی ویژه برای مقابله با این جرائم افتاد. هنوز هم عکس‌ها و تصاویر قدیمی از بنزهای 190مشکی با مامورانی که لباس سیاه به تن دارند و کلاه کج به سر، یادآور همان دوران و فعالیت نیروهایی است که «گشت تامین شهربانی» نام داشتند. این گشت‌ها متشکل از نیروهای تکاوری بودند که با بدن‌های ورزیده و لباس‌های یک دست مشکی و کلاه های کج تکاوری، وحشت به دل هر مجرمی می‌انداختند و راه‌اندازی این گشت‌ها در آن زمان به گواه پیشکسوتان پلیس، تأثیر مثبتی داشت و به خوبی توانست اهداف فرمانده شهربانی وقت را برآورده کند. وظیفه گشت‌های تامین شهربانی، گشتزنی در خیابان‌ها و محله‌های شهر بود و نیروهای آموزش‌ دیده‌ای که در این گشت‌ها حضور داشتند به راحتی می‌توانستند از پس زورگیران، عربده کشان، اشرار و کیف‌قاپانی که با اقدامات شان امنیت شهر را تهدید می‌کردند، بربیایند.

تغییر چهره پلیس
فعالیت گشت‌ تامین شهربانی هر چند توانسته بود تأثیر بالایی بر اقتدار پلیس(در آن زمان شهربانی) در جامعه داشته باشد اما پس از ادغام شهربانی، ژاندارمری و کمیته انقلاب اسلامی و به‌وجود آمدن نیروی انتظامی در سال 70رفته رفته از خیابان‌ها محو و در ذهن‌ها به فراموشی سپرده شد. در این سال‌ها هر چند گشت‌هایی با نام‌های رعد، صاعقه، گشت ویژه و... به‌وجود آمد اما تأثیر آنها به اندازه تأثیری که گشت تامین شهربانی در جامعه به همراه داشت، نبود. در نهایت در دهه 80و در دوران فرماندهی سردار محمدباقر قالیباف بود که اقدامات و تلاش‌ها برای بالا بردن اقتدار پلیس در جامعه وارد مرحله‌ای تازه شد و با ورود تجهیزات، ازجمله بنزهای الگانس به سازمان نیروی انتظامی، پلیس تغییر چهره داد.
در همان زمان‌ها بود که گشت‌های به گواه بسیاری از پیشکسوتان پلیس، تأثیرگذار آگاهی راه‌اندازی شد. 300الگانس سبز و سفید در اختیار کارآگاهانی قرار گرفت که با لباس شخصی و سلاحی زیر بازو راهی خیابان‌ها می‌شدند تا علاوه بر اجرای مانوری هراس انگیز برای مجرمان، به مقابله با سارقان بپردازند. گشت آگاهی در آن زمان به 3شیفت تقسیم می‌شد و در هر شیفت 100الگانس پلیس راهی خیابان‌ها می‌شدند. در هر خودرو، یک کارآگاه چهره‌زن حضور داشت که تخصص‌اش چهره‌زنی مجرمان بود. نحوه فعالیت‌ این کارآگا‌هان که به نوعی با علم روانشناسی هم آشنایی داشتند، این گونه بود که با گشت‌زنی در خیابان ها و مشاهده افراد، از روی عکس‌العمل و رفتارشان می‌توانستند حدس بزنند که آیا وی ریگی در کفش دارد یا نه. یا اینکه با مشاهده خودروها و نحوه عکس‌العمل راننده ها، در بسیاری مواقع می‌توانستند خودروهای سرقتی را شناسایی کنند. در آن زمان، این گشت‌ها با هدف مبارزه با مجرمان در حال حرکت به‌وجود آمد؛ یعنی افرادی همچون کیف‌قاپان، زورگیران، گردنبند‌قاپ‌ها، موبایل‌قاپ‌ها و... که با موتور یا ماشین‌‌های سرقتی راهی خیابان‌ها می‌شدند و با شناسایی طعمه‌هایشان، دست به سرقت از آنها می‌زدند. فعالیت این گشت‌ها، باعث شد که در دهه 80، نه ‌تنها آمار جرائم مجرمان در حال حرکت کاهش یابد، بلکه شهروندان نیز به نوعی با مشاهده این خودروها و کارآگاهان ویژه پلیس، احساس آرامش و امنیت بیشتری پیدا کنند. اینها برای چند سال فعالیت می‌کردند اما متأسفانه مشکلات خودرویی و عدم‌امکانات کافی، رفته رفته باعث شد کمتر و کمتر شوند.

یگان ویژه
یگان ویژه پاسداران ناجا در همان اوایل دهه 70به‌وجود آمد و با گذشت سال‌ها دچار تغییراتی شد. تا پیش از فرماندهی محمدباقر قالیباف بر نیروی انتظامی، این یگان‌ها بیشتر به‌عنوان نیروی ضد‌شورش به‌کار برده می‌شدند اما در دهه 80بود که با تعریف ماموریت‌های ویژه، چهره یگان ویژه تغییر یافت تا جایی که حالا به نام «نوپو» شناخته می‌شود؛ نوپو مخفف نیروهای ویژه پاد(ضد) وحشت است که از دهه 80تبدیل به نیروهای حرفه‌ای پلیس شد. رهایی گروگان، مقابله با جنگ‌های شهری و دیگر ماموریت‌های تعریف شده برای این نیرو با تجهیزات، خودروها و لباس‌هایی که در اختیار آنها قرار گرفته بود، چهره‌ای متفاوت از نیروی انتظامی را به نمایش گذاشت که خود سهم زیادی در بالابردن اقتدار و مقبولیت پلیس در جامعه داشت.

گشت‌ ویژه مبارزه با زورگیران
شاید همین تجربه موفق سال‌های گذشته بود که باعث شد در شهریور پارسال، سردار حسین رحیمی، فرمانده وقت انتظامی تهران از گشت‌های ویژه‌ای رونمایی کند که وظیفه‌اش مبارزه با جرائم خشن زورگیران و مجرمان گستاخ بود. از همان زمان این گشت‌ها در قالب ۲۱۰ واحد در تهران متشکل از نیروهای یگان ویژه و یگان امداد در ۲۱۰ مسیر کارشان را آغاز کردند تا به مقابله قاطع با مجرمان خشن بپردازند؛ اتفاقی که به گفته سردار رحیمی در کاهش آمار این سرقت‌ها تاثیرگذار بود و گامی مهم در بالا بردن اقتدار پلیس در جامعه به شمار می‌رفت.