شکوه جمعیت، تجلی معنویت

احمد رستم‌وند؛ روزنامه‌نگار

1-پس از تجربه موفق برگزاری مهمانی بزرگ غدیر در سال گذشته، امسال هم در عید غدیر، شاهد برپایی یکی از شکوهمند‌ترین آیین‌های جمعی بودیم. سال گذشته خیابان ولیعصر محل حضور مردم بود و امسال انقلاب و آزادی میعادگاه پایتخت نشینان بود تا ضیافت بزرگ غدیر با شکوه و عظمتی مثال زدنی برگزار شود؛ مهمانی‌ای که امسال در ۲۴‌مرکز استان و ۷۰ شهرستان هم برپا شد تا گستره‌ای به وسعت ایران بیابد و منحصر به تهران نشود. مهمانی‌ای با حال و هوای مذهبی در یکی از مهم‌ترین اعیاد شیعیان، نقش گردهمایی‌های اجتماعی در تعمیق ارزش‌های دینی در جامعه را موکد می‌سازد. می‌دانیم که پدیده‌های دینی، به‌طور طبیعی در 2مقوله‌ اساسی باورها و اعمال (مراسم و مناسک) طبقه‌بندی می‌شود. باورها شامل معارف و در حوزه‌ فکر و اندیشه است؛ درحالی‌که اعمال، شیوه‌ای از کنش اجتماعی و به رفتار مرتبط است. اعمال از باورها مشتق می‌شود و باورها از طریق اعمال از فراموش‌شدن مصون می‌ماند. در جامعه‌شناسی دین، مطالعه و پژوهش درباره مراسم و مناسک به‌دلیل پیوند آنها با دیگر عناصر و هنجارهای اجتماعی و نیز ارتباطشان با نهادها و سازمان‌های اجتماعی، اهمیت بیشتری دارد. اهمیت برپایی مهمانی بزرگ غدیر در سال گذشته، وقتی مضاعف می‌شود که توجه داشته باشیم، در طول بیش از 2سال سخت، کرونا، نوعی انزوای ناخواسته و ناگزیر را به جامعه تحمیل کرده بود؛ خلوت گزینی و پرهیز از حضور در جمع، یکی از غریب‌ترین تجربیات بشری در عصر حاضر بود که دامنه‌اش تا مهم‌ترین آیین‌های جمعی امتداد یافته بود. جامعه خسته از روزگار کرونا، نیازمند نشاط اجتماعی و کنش مندی جمعی بود و این همان بزنگاهی بود که مهمانی بزرگ مردم تهران در عید غدیر را رقم زد و امسال هم با بهره‌گرفتن از تجربیات گرانقدر سال گذشته، مجددا شاهد آیین جمعی شکوهمندی شدیم که تجلی امید بخشی از تعمیق باورهای دینی در جامعه را به‌همراه داشت.
2-هیچ جامعه‌ای را نمی‌توان سراغ گرفت که در آن مراسم و آیین‌های دینی وجود نداشته باشد. آنتونی گیدنز جامعه‌شناس در این زمینه معتقداست: «اساسی‌ترین تحولات فکری ازجمله تصور زمان ومکان نخستین بار بر حسب مقولات مذهبی تعریف شدند. برای مثال مفهوم زمان در آغاز از شمارش فواصل موجود بین مراسم دینی به‌وجود آمدند.» امیل دورکیم دیگر چهره سرشناس حوزه جامعه‌شناسی هم مناسک را برای زندگی اخلاقی همان قدر ضروری می‌بیندکه خوراک برای رشد و نگه‌داشتن جسم ضرورت دارد. دین بخش مهمی از فرهنگ وترکیبی از باورها وکنش‌هاست.برای فهم جامعه‌شناسی دین، مطالعه شعائر ومناسک دینی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ به‌خصوص تشیع که در طول تاریخ آیین جمعی نقش مهم و مؤثری در اعتلا و پویایی‌اش ایفا کرده است.
3-آیین‌های جمعی موفق و تأثیر گذار، از دل باورهای مردم می‌جوشند و امکان حیات می‌یابند. هیچ آیین و مراسم جمعی اصیل و موفقی را نمی‌توان سراغ گرفت که به فرموده شکل گرفته باشد. ممکن است نهادهای عمومی و سازمان‌های دولتی برای تسهیل گری وارد میدان شوند ولی محال است بدون مشارکت مردمی بتوان مراسم جمعی موفقی برگزار کرد و در این سرزمین، از سوگ تا جشن، هر مراسم آیینی را مردم زنده نگه داشته اند؛ از عاشورا تا نیمه شعبان همیشه این خلوص و پای کار بودن مردم بوده که همه‌‌چیز را به شکلی خودجوش پیش برده است. ارادت ایرانیان به ائمه، ریشه در باورهای دینی عمیقی دارد که هیچ سیاست خصمانه‌ای از سوی دشمن خارجی یا داخلی نتوانسته خدشه دارش کند.
4-اعیاد مذهبی همیشه نشاط اجتماعی را به‌دنبال داشته‌اند و آیین و مراسم و مناسک اساسا با حضور مردمی شکل می‌گیرد و به‌واسطه اهداف و آرمان‌های مشترک گردهم می‌آیند. این شکوه جمعی است که حس همبستگی را تقویت می‌کند. اینکه مردم از هر طبقه و قشری با تمام تنوع و تکثر عقایدشان، به واسطه اشتراکات فرهنگی و مذهبی‌ای که دارند گردهم می‌آیند، دستاوردی است که باید مغتنمش دانست. مردم، توده بی‌شکل نیستند و حضورشان در هر آیین جمعی متعین و واجد مفهوم است‌ و این را هم باید گفت که این مردم نازنین شایسته بهترین هایند. آیین جمعی‌ای که بتواند به گسترش نشاط اجتماعی و تعمیق روحیات معنوی بینجامد، فرصتی است که باید قدردانش بود.‌
5-حالا ماییم و مهمانی بزرگی که 2سال پیاپی با موفقیت برگزار شده است و امسال به گستره ایران و بسیار باشکوه‌تر از سال گذشته برگزار شده است.  مثل هر آیین جمعی‌ای که مبین و منعکس‌کننده اعتقادات مردم است، همه چیز با حضور اقشار مختلف جامعه است که معنا می یابد. همان‌طور‌که برگزارکنندگان و متولیان جشن ولایت گفته اند در برگزاری این جشن، سازمان‌ها و نهادهای دولتی صرفاً زمینه‌ساز هستند و وظیفه خود دانسته اند تا زیر‌ساخت‌های لازم را برای برگزاری این رویداد فراهم سازند. بنابراین  «مهمونی ۱۰‌کیلومتری» جشنی صرفاً مردمی است. این جمعیت، این شکوه و این عظمت، تبلوری است از جمله معروف «خواستن توانستن است.» و چه چیزی زیباتر از تعمیق معنویت و اخلاق و افزایش نشاط اجتماعی؟ نشانه‌های جامعه زنده و پویا را در همین بزنگاه‌ها باید سراغ گرفت.