شکرانه برداشت چای

راحله عبدالحسینی-روزنامه نگار

آیین شکرگزاری رسم مشترک همه ماست، اما در برخی از شهرها و روستاهای کشور، بنا به موقعیت و اقلیم آن پر رنگ‌تر می‌شود. درست مثل روستای «چایجان» در شهرستان چابکسر گیلان؛ روستایی با 400خانوار جمعیت که با آغاز فصل تابستان به استقبال برپایی آیین «شیلان» می‌رود. آیینی به مناسبت پایان نشاکاری و برداشت چای. معاون گردشگری اداره میراث فرهنگی گیلان می‌گوید: مسئولان استان برای ثبت این آیین به‌عنوان میراث ناملموس در تلاش هستند؛ زیرا آیین شیلان رسمی به قدمت 250سال است و با حضور افراد زیادی از دور و نزدیک در روستای چایجان برگزار می‌شود.‌

میراث روستا در انتظار ثبت ملی
معاون گردشگری اداره میراث فرهنگی گیلان درباره جشن شکرگزاری روستای چایجان به همشهری می‌گوید:« از آنجا که بیشتر اهالی روستا کشاورز هستند، این رسم از گذشته رواج داشته و برای بارش باران، پایان برداشت چای و پایان نشاکاری آیین شکرگزاری با پذیرایی از مردم روستا انجام می‌شده‌ است.» به‌گفته رضا حسن‌پور، قدمت این رسم در روستا و پای کار بودن اهالی برای برگزاری این رسم در اوایل تابستان، هر ساله موجب شده تا افراد زیادی را به این روستا بکشاند.
او ادامه می‌دهد: «همانطور که بهار نارنج و نوغان در استان گیلان ثبت ملی شده، در تلاش هستیم تا آیین شیلان هم به‌عنوان میراث معنوی به ثبت ملی برسد.» محصولات اصلی چایجان شامل برنج، چای و نیز مرکبات ازجمله کیوی و پرتقال است که در بین این محصولات، کشت برنج سابقه‌ای بسیار دیرینه‌تر دارد. محصولات لبنی نیز به‌صورت محدودتر تولید شده و همچنین چایجان دارای یک شیلات است و ماهیگیری از مشاغل با قدمت روستا محسوب می‌شود.‌

آیین شیلان در جوار بقعه متبرکه
آیین شیلان در روستای چایجان، دیدنی‌ها و جذابیت‌های دیگری هم دارد. مراسم شیلان در جوار بقعه آقا سید‌ حسن(ع) چایجان، برگزار می‌شود. سایه درختان تنومند «آزاد» و «لی» در حیاط متبرکه پذیرای مهمانان و گردشگران دور و نزدیک است که از دور و نزدیک می‌آیند و در حیاط امامزاده دور هم جمع می‌شوند.‌امیری چایجان، دهیار روستا می‌گوید: علاوه بر آقا سیدحسن(ع)، 2بقعه متبرکه امامزاده دیگر هم به نام‌های آقا سیدرضی(ع) و امیراحمد(ع) در این روستاست که اهالی روستا در نخستین جمعه دهه اول تیر، هر ساله به تناسب نزدیکی خانه‌هایشان، در این 3 مکان مقدس دور هم جمع می‌شوند و براساس نیتی که دارند، همچنین به شکرانه نعمات خداوند، غذایی تهیه کرده و از مهمانانی که از نقاط دیگر به این مراسم می‌آیند، پذیرایی می‌کنند.

مکث
جشن شکرانه در چهارگوشه ایران
مبنای برگزاری جشن شکرانه در شهرهای مختلف ایران، شکرگزاری از خداوند برای نعمت‌هایی است که قوت مردمان را تامین می‌کند. آیین شکرگزاری زیره سبز در روستای بسطاق شهرستان سرایان خراسان جنوبی‌، انگور در  ‌ارومیه‌، برداشت گل محمدی در شهرستان سربیشه استان گلستان، زیتون در طارم‌ سفلی استان قزوین، برداشت زعفران در خراسان‌ها و جشن‌شکرگزاری اهالی اقلید استان فارس یا همان آیین کهن کلوخ‌پز شهریور برخی از آیین‌ها در مناطق مختلف ایران است.

مهمانانی از دور و نزدیک

اهالی روستا از ابتدای تابستان منتظر میزبانی از مهمانانی هستند که برای آیین شکرگزاری شیلان به روستای چایجان می‌آیند؛ روستایی در 8کیلومتری چابکسر که حدود 1200نفر جمعیت دارد. آنطور که دهیار روستای چایجان می‌گوید: بیشتر اهالی کشاورزند و سنت شکرانه شیلان را از سال‌های دور که قریب به 250سال می‌شود، حفظ کرده‌اند. ابوالفضل امیری چایجان درباره این سنت می‌گوید: «در فرهنگ دهخدا شیلان به‌معنای سفره بلند است و از آنجا که این مراسم با برپایی نماز و ضیافت ناهار به پایان می‌رسد، به شیلان یا شیلان‌کشی معروف بوده است‌.»  در روزگار گذشته، اهالی روستا در این مراسم فقط میزبان افرادی از روستاها و شهرهای نزدیک بودند، اما به‌گفته دهیار روستا، حالا میزبان افرادی هستند که با پای پیاده از دور و نزدیک به چایجان می‌آیند.

زنان روستا

روایت دیگری هم ‌ بین اهالی روستا رایج است. آنان معتقدند که‌در‌گذشته‌های دور به‌دلیل کاهگلی بودن بنای بقعه آقا سیدحسن(ع)، زنان روستا پس از پایان کار نشاء و وجین شالیزار، یک روز را به گلکاری یا تمیز و رنگ‌آمیزی کردن بقعه اختصاص می‌دادند که به نام «آستانه گلکار» معروف بود و به مرور زمان این اسم به شیلان تغییر پیدا کرد.
حاضران در مراسم شیلان معتقدند  شکرگزاری، برکت محصول را بیشتر می‌کند و همراه فرزندان خود در این مراسم شرکت می‌کنند تا این رسم به نسل آینده منتقل شود. به عقیده مردم روستا، نام منطقه در اصل «چاجان» است و علت این نام‌گذاری، مرغوبیت آب‌های زیرزمینی منطقه بوده است. بنابراین «چا» همان چاه (منظور آب چاه) بوده و «جان» نیز اشاره به خوشمزگی و زلال بودن آب دارد.‌