یادداشت
افزایش تعلق‌خاطر شهروندان با خدمات رایگان
علی‌الله سلیمی، روزنامه‌نگار
چرخه روان زندگی در شهرها، ارتباط تنگاتنگی به چگونگی و انواع خدمات مدیریت شهری و در مقابل رفتارهای مسئولیت‌پذیرانه شهروندان دارد که به هر میزان، این دو در انجام وظایف خود موفق باشند به همان میزان می‌توان به کیفیت عالی زندگی در شهرها امیدوار بود. در این میان، مدیریت شهری در کنار وظایف محوله و روزمره خود، برخی خدمات رایگان شهری را هم به شهروندان ارائه می‌دهد که همین فعالیت‌ها نقش مؤثری در ایجاد و افزایش حس تعلق خاطر شهروندان به شهر و جایی که در آن زندگی می‌کنند ایفا می‌کنند؛ به‌عنوان مثال، گاهی در خبرهای شهری می‌خوانیم: خدمات و مشاوره‌های پزشکی رایگان در مراکز زیرمجموعه شهرداری، یا توزیع نهال رایگان به شهروندان، همچنین در برخی ایام ارائه خدمات رایگان مراکز معاینه فنی‌خودرو به شهروندان به خبرهای شهری رسانه‌ها راه می‌یابد و روز دیگر، خبری از رایگان شدن برخی امکانات ورزشی در شهر رسانهای می‌شود که همگی نشان از توجه جدی مدیریت شهری به برخی موضوعات دارد که با بهبود کیفیت زندگی شهروندان ارتباط دارد. طبیعی است که اتخاذ چنین رویکردی از سوی مدیریت شهری، باعث تشویق شهروندان برای بهره‌مندی از خدمات یاد شده و ایجاد انگیزه برای توجه جدی به امکانات شهری می‌شود، چرا که در وهله اول، شهروندی که از برخی خدمات رایگان شهری استفاده می‌کند، مجموعه‌های ارائه‌دهنده آن خدمات را به نوعی متعلق به خود، همسایه‌ها و سایر شهروندان و همشهریان می‌داند و برای حفظ و نگهداری آن مجموعه‌ها پیشقدم می‌شود و دیگران را هم به حفظ و نگهداری مجموعه‌های شهری و امکانات موجود در آنها تشویق می‌کند.
حقوق و وظایف شهری و شهروندی
در یک شرایط ایده‌آل برای بهبود کیفیت زندگی در شهرهای بزرگی همچون تهران، آشنایی با حقوق و وظایف شهری و شهروندی و مسئولیت‌های متقابل مدیریت شهری و شهرداری و شهروندان، از موارد اساسی، اولیه و می‌توان گفت لازم است که اگر به شکل مطلوب محقق شود، می‌توان به ارائه خدمات متنوع و مطلوب و در مواردی هم رایگان از سوی مدیریت شهری و در مقابل تقویت حس تعلق خاطر شهروندان امیدوار بود. البته حقوق و وظایف شهری و شهروندی و مسئولیت‌های متقابل مدیریت شهری و شهرداری و شهروندان، 2 مقوله همسو است که به نوعی همدیگر را همپوشانی می‌کنند. به بیان دیگر، این دو مقوله در مقابل همدیگر قرار ندارند بلکه دو روی یک سکه واحد محسوب می‌شوند؛ به عنوان مثال، در شهر‌هایی با مبلمان شهری مناسب، خشونت کمتر بروز می‌کند و تأثیر مبلمان نامناسب شهری بر رفتار شهروندان آشکار است. دامنه و گستره حقوق شهری شامل برنامه‌ریزی و مدیریت شهری است و طیف وسیعی از فعالیت‌های مربوط به شهرسازی، طراحی، توسعه شهری، اقتصاد شهری، سیاست شهری و فرهنگ شهری را تحت پوشش قرار می‌دهد؛ رعایت قوانین و مقررات شهری هم بهبود زندگی شهری و برنامه‌ریزی و مدیریت شهری را درپی دارد و رعایت نکردن قوانین و مقررات شهری در تمام زمینه‌ها پویایی زندگی، برنامه‌ریزی شهری و مدیریت آن را مختل می‌کند.
شاخص‌های استاندارد خدمات شهری
در سال‌های اخیر تحقیقات و پژوهش‌های شهری متعددی از سوی کارشناسان این حوزه در ارتباط با خدمات شهری متنوع و مطلوب از سوی مدیران شهری با میزان رضایت و مسئولیت‌پذیری شهروندان و در مقابل رفتار آنها نسبت به مجموعه‌های خدماتی در شهر صورت گرفته که اغلب یافته‌ها نشان می‌دهد ارتباط مستقیم و معناداری میان «رضایتمندی از خدمات شهری» و نیز «کیفیت تجربه شده» با «کیفیت زندگی» شهروندان وجود دارد. شاخص‌های«استاندارد خدمات»، «ساعت کاری» و «استفاده از فناوری در ارائه خدمات» از دید شهروندان، بیشترین تأثیر را بر سازه «کیفیت تجربه شده» دارند. همچنین، سازه «انتظارات شهروندان از خدمات شهری» بیشتر تحت‌تأثیر 2 شاخص «تجربه پیشین شهروند» و «ارتباطات خدماتی غیرآشکار» است. اگر بخواهیم نتیجه‌گیری واضح و مشخصی از این یافته‌های تحقیقی دریافت کنیم، می‌توان با قاطعیت گفت یافته‌های پژوهش، بر لزوم توجه سازمان‌های متولی تامین و ارائه خدمات شهری به عوامل تعیین‌کننده رضایتمندی از خدمات شهری برای ارتقای کیفیت زندگی شهروندان تأکید می‌ورزد. البته بخش قابل توجهی از تعلق خاطر شهروندان به شهر و محیط زندگی‌شان، ریشه در تجربه‌های پیشین آنها نسبت به مفهوم شهر و محله دارد. در این زمینه هم تعاریف متعددی از تعلق خاطر شهروندان نسبت به شهری که در آن زندگی می‌کنند وجود دارد که شاخص‌ترین این تعاریف می‌گوید دوام و پایداری بافت‌های شهر، چه به لحاظ کالبدی و فعالیتی و چه از نظر معنایی و خاطره‌ای به احساس تعلق خاطری که مردم از مکان دارند، وابسته است. به بیانی دیگر بین فرد و محیط زندگی‌اش ارتباط و احساس تعلق خاطر به‌وجود نخواهد آمد مگر آنکه شهروندان قادر به شناخت عمیق و تشخیص محیط زندگی خود باشند و توان درک و تمایز آن، نسبت به محیط‌های دیگر را داشته باشند.
