بازگشت سرباز ساسانی به وطن

مهدیه تقوی‌راد-روزنامه‌نگار

سنگ‌نگاره ساسانی معروف به سرباز ساسانی که ٣۵سال پیش، غیرقانونی از ایران خارج و حدود 7سال پیش در انگلیس کشف شد، بامداد چهارشنبه هفتم تیر به کشور بازگشت و برگ زرینی به دفتر میراث فرهنگی کشورمان افزود. براساس اعلام مرکز روابط‌عمومی و اطلاع‌رسانی وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی با اقدام و پیگیری‌های وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی و وزارت امورخارجه، این سنگ‌نگاره وارد ایران شد و مسئولان وزارت میراث‌فرهنگی، این اثر را در فرودگاه امام خمینی(ره) تحویل گرفتند. پس از گذراندن مراحل مورد نیاز، این سنگ‌نگاره در موزه ملی ایران به نمایش درمی‌آید که زمان آن اطلاع‌رسانی خواهدشد. به‌گفته کاردار جمهوری اسلامی ایران در لندن، آثار باستانی قاچاق‌شده دیگری هم متعلق به ایران نزد دولت بریتانیا وجود دارد که دولت درحال پیگیری برای بازگردندان آنها نیز هست. به‌طوری‌که وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی در دولت سیزدهم با پیگیری‌های جدی تاکنون موفق به استرداد ۳۰ شیء فرهنگی تاریخی به ایران شده است.

سرقت از ایران کشف در بلاد خارجی
این سنگ‌نگاره که جزو آثار سرقت‌شده از ایران است، حدود 7سال پیش در بریتانیا کشف و ضبط شد که قدمتش به دوره ساسانی برمی‌گردد و در سال ۱۹۸۸ میلادی وارد کشور امارات و سال ۲۰۰۶ از آنجا خارج شده است. اگرچه زمان دقیق خروج این سنگ‌نگاره از کشورمان مشخص نیست، اما با توجه به زمان ورود آن به امارات که مصادف با ۱۳۶۷ شمسی است، به‌احتمال زیاد این اثر در زمان جنگ تحمیلی به شکل غیرقانونی از کشور خارج و در سال۲۰۱۶ در بریتانیا توقیف شده است. به‌گفته سیدمهدی حسینی‌متین، کاردار سفارت ایران در لندن، این اثر باستانی که قاچاقی وارد انگلیس شده بود پس از اثبات مالکیت آن برای ایران، به‌مدت 3‌ماه در موزه بریتانیا به امانت به نمایش گذاشته شد. این سنگ‌نگاره مربوط به دوره ساسانیان در تاریخ ۲۶دی‌ماه۱۳۹۴ در فرودگاه استنستد لندن کشف و ضبط شده بود.

دستبرد جهانی
براساس اعلام کارشناس میراث فرهنگی کشورمان، بیشترین آثار تاریخی این سرزمین در دوره قاجار از کشور خارج شده است و هرچند تا قبل از این دوران نیز اشیای زیادی از کشورمان بیرون رفته اما اوج این قدرناشناسی در این ایام بوده چراکه باتوجه به قراردادهای کاوش در ایران همراه با اعطای امتیازهای ویژه به اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها، این میراث از گزند آنها در امان نماند. به طوری‌که نخستین کاوش‌های باستان‌شناسی و البته خروج آثار باستانی در زمان صدارت ناصرالدین شاه و توسط یک زوج فرانسوی به نام‌های «مارسل دیولافوا» و مادام «ژان دیولافو» در شوش انجام گرفت. براساس مجوز حفاری که این زوج دریافت کرده بودند ایران به دولت فرانسه اجازه داده بود که باستان‌شناسان این کشور به حفاری در اطراف مقبره دانیال‌نبی بپردازند با این شرط که به آرامگاه دست نزنند مگر اینکه احتیاج به بازسازی داشته باشد. براساس این قرارداد، مقرر شد فلزاتی که پیدا می‌شوند متعلق به دولت ایران باشند و سایر آثار نصف به نصف تقسیم شده و درصورت تمایل ایران برای فروش آثار، دولت فرانسه در اولویت قرار گیرد. اما در نهایت ۵۵ صندوق از آثار تاریخی کشورمان بدون اطلاع از کشور خارج شد. پس از آن در دوره مظفرالدین‌شاه قاجار نیز قرارداد واگذاری امتیاز انحصاری و دائمی حفاری و برداشت عتیقه به دولت فرانسه امضا شد تا غارت آثار باستانی ایرانی توسط اروپایی‌ها تکمیل شود.



حقی که پس گرفته می‌شود
در سال‌های اخیر تعدادی از اشیایی که سالیان گذشته از کشورمان خارج شده بودند با رایزنی‌هایی که صورت‌گرفته، به ایران بازگردانده شده‌اند. نخستین رسانه‌ای که از وجود این سنگ‌نگاره در موزه بریتانیا خبر داد روزنامه گاردین بود. گاردین نوشت که این نقش برجسته قاچاق شده در فرودگاه لندن توسط گشت مرزی بریتانیا کشف و ضبط شده و قرار است پیش از بازگشت به ایران در موزه بریتانیا به نمایش گذاشته شود. مسئولان موزه بریتانیا اعلام کرده‌اند از دولت ایران اجازه نمایش این گنجینه باستانی را به‌مدت 3‌ماه دریافت کرده‌اند و سپس، آن را به موزه ملی در تهران می‌فرستند. نقش برجسته ساسانی(سرباز ساسانی)‌ پس از 3‌ماه نمایش در موزه بریتانیا، بامداد چهارشنبه هفتم تیرماه به ایران انتقال یافت.

استرداد میراث وطن از فرانسه
نیمه فروردین‌ماه سال گذشته نیز 29شیء تاریخی از فرانسه به کشورمان بازگردانده شدند. گفته می‌شود این آثار توسط نوادگان یکی از سفرای فرانسه که در زمان جنگ جهانی دوم در ایران سفیر بود و این اشیا را با خود خارج کرده و به فرانسه برده بود، به ایران اهدا شده است. این ۲۹ شی‌ء شامل ظرف سفالی لوله‌دار متعلق به دوره آهن اول، پیکرک‌های سفالی دوره عیلام میانه، ظرفی از جنس قیر طبیعی دوره عیلام میانه، پیکرک سفالی دوره اسلامی، دوات سفالی لعابدار دوره سلجوقی و بشقاب سفالی دوره اشکانی است. قدیمی‌ترین شی‌ء یک قطعه سفال دوره عصر مفرغ است که حدود 5هزار سال قدمت دارد.

ورود 100شیء تاریخی به کشور
اوایل سال1400 نیز 100شیء تاریخی از مؤسسه ایران‌شناسی بریتانیا به موزه ملی بازگشت. این اشیا متعلق به دوره‌های مختلف عیلامی، هخامنشی، مفرغ، اسلامی و... است. این اشیا بیشتر متعلق به دوره مفرغ، آهن، هخامنشی، اشکانی، ساسانی و دوران اسلامی هستند که در محدوده سال‌های 1346تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی کاوش و از کشور خارح شده بودند. در میان اشیا آثاری از خوروین، پاسارگاد، نوشیجان تپه، شهر قومس‌ و سگزآباد و... وجود دارد که اشیای نوشیجان همدان متعلق به دوره مادها و اشیای شهر قومس دامغان متعلق به دوران اشکانی است. پیش از این محموله نیز ۴۹آجر لعابدار ۲۸۰۰ساله متعلق به «مانا»ها از سوئیس به ایران برگردانده شده بودند. این آجرها متعلق به محوطه عصرآهن3  در سایت ماناها در قلایچی بوکان است. سال ۹۳ هم ۳۴۹ شیء 3500ساله محوطه باستانی «خوروین» ساوجبلاغ بعد از ۵۰سال به ایران بازگشت. سال94 نیز یک محموله شامل 108شیء تاریخی از منطقه چغامیش از سوی مؤسسه شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو به مسئولان سازمان میراث فرهنگی تحویل داده شد.

بازگشت الواح هخامنشی
در تیر‌ماه سال99 نیز الواح هخامنشی پس از 88سال دوری از کشور به ایران بازگردانده شدند. نوشته‌های روی این الواح درباره تاریخ و نحوه ساخت تخت جمشید بوده و در سال1311 در کاوش‌های باستان‌شناسی تخت‌جمشید توسط باستان‌شناسان دانشگاه شیکاگو کشف و از ایران خارج شده‌بود. با وجود این، بخش‌هایی از این گل‌نبشته‌ها در دهه1320 به ایران بازگردانده شد. با وجود توافقی که با دانشگاه شیکاگو شده بود که در سال1383 بقیه الواح به ایران بازگردانده شود اما با شکایت دولت آمریکا از ایران روند بازگشت این الواح 14سال به طول انجامید و در نهایت با حکم دادگاه هزارو700 لوح و گل‌نبشته ساسانی که متعلق به 509تا 429پیش از میلاد و دوران حکمرانی داریوش اول هستند و در آنها به 11موضوع اجتماعی و اقتصادی در مورد نحوه ساختن تخت‌جمشید اشاره شده، به ایران بازگردانده شدند.